Beka Iglesias
Se penso no amor, nas relacións afectivas na miña vida, aparece sempre unha continua procura da experimentación, da mudanza. Non sabería dicir moi ben cal é a causa: se a mestura de hipersensibilidade e curiosidade innata tamén presente noutras esferas da miña existencia, se a paixón temperá por lecturas como Rayuela de Cortázar e os malditos (Baudelaire, Rimbaud), ou cal outra… Posibelmente, unha combinación de todas elas.
Sendo moi miúda e indo cear cos meus pais, lembro ver unha parella de mediana idade (unxs vellxs para min daquela) noutra mesa. Cearon un primeiro prato, un segundo e unha sobremesa, sen dirixir-se nen unha soa palabra. Lembro preguntar ao meu pai: “Por que esta xente sae a cear se non queren falar entre elxs?”. “Sonche cousas” —dixo meu pai. Con este xeito tan galego de dicir sen dicir. Pois… sonche cousas.
Diversos intres aparecen no meu maxín se os invoco… a memoria tráeme a lembranza de Pablo, un rapaz moreno que foi o meu primeiro mozo ao comezo da secundaria. Miña irmá* (seis anos maior e cun mozo desde os 14 que agora é o seu marido e pai dxs seus fillxs) dixérame: “xa atopaches a túa persoa”. Lémbrome de sentir un arrepío ante a soa idea de que a vida fose iso, esperar un algo que a todo o mundo lle ten que chegar e que é definitivo.
Dous anos despois comezaría a pensar moito sobre a lealdade en oposición á fidelidade, a descubrir e fascinarme coa mitoloxía grega e as súas orxías sen distinción de sexo. A sentir forte a intuición de que no mundo onde nacera, as cartas viñan amañadas.
En todo caso, así foi, polo motivo que fose, e fun amoreando experiencias, praceres, frustracións, descubertas, ilusións, desilusións e infinitas dúbidas. E se a alguén isto lle parece triunfalista, desengánese: a adolescencia foi o período máis duro da miña vida sen ningún lugar a dúbidas. Había demasiadas cousas que me parecían unha verdadeira frustración e unha verdadeira mentira neste noso mundo. Non é que uns aniños despois deixara de parecermo, simplemente aprendín a construír cousas que si me gustaban e pasei a sentirme feliz. A construír o meu bo vivir.
Podería facer deste texto un texto con algunha pretensión de rigor ou cientificidade, pero recoñezo que me provoca preguiza falar en terceira persoa. Ao final dedícome a crear cousas, e aínda que a sistematización tamén fai parte do proceso, especialmente da programación creativa á que dedico boa parte do meu tempo, é á aleatoriedade do pensamento diverxente a quen lle debo as inspiracións que máis gosto. As inspiracións para experimentar na vida, coa propia vida.
Camiño(s) feito(s) por corpo(s) de código libre, de construción(s) infinita(s) de diversa(s) identidade(s). Amor en rede como práctica nómade. Falar en primeira persoa como acto coral. Porque falar de disidencia á monogamia como sistema significa falar de interdependencia(s) e significa falar de identidade(s). Significa falar de prácticas disidentes á hetero-normatividade monógama imposta como maneira de habitar o mundo, de escapar da narrativa lineal.
Acreditando nun escenario onde a persoa humana non sexa o centro, se non unha especie máis que habita Gaia, ás veces dubido das propias ferramentas que as persoas temos para perciber o mundo, e aínda limitada pola miña propia condición, tento utilizar aquelas que teñan unha cosmovisión máis ampla, como a teoría evolutiva simbiótica de L. Margulis e a súa defensa do microcosmos como lugar cheo de organismos moito máis evoluídos bioloxicamente que as persoas…
En realidade, cando o proceso evolutivo pode chegar a evitar a existencia de dous sexos (…) mantendo ao mesmo tempo a complexidade do organismo pluricelular, faino sen dúbidas. Bioloxicamente, a reprodución sexual segue sendo unha perda de tempo e enerxía (Microcosmos, L. Margulis).
…ou gosto, por exemplo, da permacultura como filosofía, como marco para analizar non só a construción de hortas no rural, ou dun outro (des)urbanismo posíbel, se non para analizar tamén o noso facer as nosas vidas, as nosas tarefas, as nosas relacións, as nosas emocións. Un xeito de manexar a túa vida para que sexa feliz e abundante. Ou alomenos se achegue o máximo posíbel: entretanto non mudamos o sistema tan inxusto que habitamos, algo teremos que facer.
Observar e interactuar
“A vida, como un comentario doutra cousa que non alcanzamos, e que está aí ao alcance do salto que non damos” (Rayuela, Cortázar).
O tempo preciso para reflexionar, para sentir, para facer esa outra cousa que non alcanzamos. Sentarse no bordo do camiño a meditar sobre o propio proceso da vida e do fluír. Para min unha necesidade. Ás veces vivo períodos tan intensos, emocional e produtivamente, que logo preciso un semi-retiro mental, ter tempo para pensar, para reflexionar. As estacións axúdanme a atopalos.
Ás veces penso se non será que non sentimos, procesamos e pensamos abondo para percibir cal é ese salto que non damos para vivir esa outra cousa da que fala Cortázar. Ás veces penso se toda a matriz produtiva non está pensada para evitar xusto estes procesos.
Capturar e almacenar enerxía
Probabelmente de todos os nosos sentimentos o único que non é verdadeiramente noso é a esperanza. A esperanza perténcelle á vida, é a vida mesma defendéndose (Rayuela, Cortázar).
Esa esperanza que pertence a vida é a que se atopa no pracer dun almorzar delicioso, no agarimo solar fotosintético, no rir e expandir o teu diafragma, nos coidados mutuos, no facer as cousas que te motivan e te emocionan. Recentemente, nun intre de bastante desgaste emocional, de mudanza de fase, cheguei a un lugar rural e dediqueime a encher os sentidos co sol, cos exercicios sobre a herba, coa boa comida, coa compañía tranquila… En cinco días encontreime rindo soa de puro benestar. Canta máis enerxía entra, máis difícil é sentirse cansx, molestx ou enfadadx polas cousas que poidan acontecer ao teu redor.
Obter un beneficio
Non podemos dar o que non temos (proverbio chinés).
Adoro a simplicidade con que a permacultura di isto, ao igual que este sublime proverbio chinés. Adóroo porque o peso da cultura xudeo-cristiá fai que valorar o autocoidado e benestar persoal como fundamento da solidariedade e da interdependencia coas demais persoas semelle algo negativo ou egoísta. Especialmente se es muller, por suposto. Pensade no papel das mulleres como eternas coidadoras, traballadoras incansábeis que teñen que coidar a todas as persoas do seu entorno antes que a si mesmas.
En si mesmo o traballo doméstico é diñeiro para o capital, que o capital obtivo e obtén do que cociñamos, do que sorrimos, do que fodemos. Ao mesmo tempo amosa que todo o que temos coidado, sorrido e fodido ao longo de todos estes anos non é algo que fixésemos porque fose máis sinxelo para nós que para calquera outra persoa, se non porque non tiñamos ningunha outra opción. As nosas caras distorsionáronse de tanto sorrir, atrofiáronse os nosos sentimentos de tanto amar e a nosa sobresexualización deixounos completamente desexualizadas. Queremos chamar traballo ao traballo para que así eventualmente poidamos redescubrir o que é amar e crear a nosa propia sexualidade, aquela que nunca temos coñecido (Revolución en punto cero, Silvia Federici).
Precisamente é polo fermosos que son os coidados, que convén comezar polos propios. Que é imperioso reapropiarse deles.
Aplicar a autorregulación e aceptar a retroalimentación
Non podemos dar o que non temos (proverbio chinés).
Si, si, estes dous principios da permacultura fanme pensar neste mesmo proverbio, fascinante pola sabedoría inmensa que encerra na súa simplicidade. Auto-regular o noso benestar implica para min percibir as actividades, hábitos, persoas que contribúen ao noso pracer e aquelas outras que o dificultan. E cando falo do pracer, non falo exclusivamente do inmediato, efémero. Falo deste (por suposto), pero tamén falo dos praceres que son camiños, que son compromisos: con persoas, con redes, con espazos, con paixóns. E que van acompañados tamén de dor e de malestar en ocasións. Erros. Glitches**. Aprendizaxe. Vida.
Regular o feedback vital, interiorizar a percepción da saída/entrada de enerxía é coñecer ben ese limiar que escorrega de tan líquido que é en moitas ocasións. É saber transitar un espazo intermedio, unha fluída continuidade que tería os praceres utilitaristas —despreocupados do(s) pracer(es) da(s) outra(s) persoa(s)— e a habituación ao sufrimento como extremos, como binomio.
Usar e valorar os servicios e recursos renovábeis
O amor debería ser enerxía renovábel, ese estado ideal que non resta, se non que suma. Que non te mingua, se non que eleva a túa potencia e te fai grande (Brigitte Vasallo).
Alimentarse de confianza(s), de rede(s), de amor(es) nun sentido amplo. Existirán residuos, pero sempre se poderán aproveitar para xerar novo alimento. Como fai a permacultura cos nosos residuos para compostar e producir agroecoloxía.
Deseñar desde os modelos ata os detalles
Son non-monógama. Un modelo descrito en base á oposición a outro modelo normativo propón a cuestión de que queres en consecuencia. Pódese ler bastante literatura ao respecto, eu persoalmente prefiro non categorizar-me e sentir o que preciso en cada momento dos vínculos, o que as outras persoas precisan de min e ir definindo acordos. Deseño non implica anticipación necesariamente, aínda que cos anos e a experiencia descartar modos de relación que non gustas ou que sabes que te provocan malestar habitualmente é moi aconsellábel. Dar a oportunidade ás persoas a sorprenderte si, mais non reinventar a roda de continuo tamén.
E gústame manter os detalles en mutación dentro dun deseño mínimo consensuado. Fóra dos principios básicos éticos de honestidade, non existe un manual perfecto das relacións non-monógamas. E asústame bastante quen considera telo fóra do compartir de experiencias e reflexións . Especialmente cando existe a tendencia a reproducir o heterocentrismo e o patriarcado nas relacións abertas. Ou a aplicar a lóxica do consumo como a lóxica suprema. Tantas veces semella que se trata só de cantidade e non de calidade. Nesta liña, preocúpame a tendencia a falar dunha liberdade que segue o modelo neoliberal, como di Brigitte Vasallo.
E tamén preocúpame o emprego da superación do ben/mal (binomio moral), como un xeito de xamais establecer acordos. Porque sen definir as cousas como boas ou malas, si que hai cousas que nos gustan e cousas que non. E persoalmente non quero ter problemas para expresalo e constituír unha propia ética interna ao/s vínculo/s partillado/s. Unha ética en movemento. Ese é un dereito inalienábel. As persoas somos interdependentes e somos vulnerábeis, tamén as que subvertemos as regras do xogo da monogamia, por se a alguén lle restaba a máis mínima dúbida.
Integrar máis que segregar
O sentido do extraordinario que desencadea un vínculo irreversíbel é o núcleo forte do amor romántico que non nos deveríamos deixar tirar, porque trunca todos os códigos, como as listas inclasificábeis dxs nenxs. A antiga domesticación dos afectos convertía o extraordinario no único e definitivo, e o vínculo na obriga institucional do matrimonio. A actual neutralización dos afectos disolve o extraordinario na indiferenza ou na continua e intercambiábel novidade. E a crítica antirromántica que explora outras afectividades e sexualidades moitas veces deixa perder este sentido do extraordinario e do vínculo nos labirintos dunha sofisticada análise das subxectividades e das súas sempre perigosas relacións de poder, de tal maneira que semella que o único que estivese en xogo fose, finalmente, a nosa capacidade de resistencia. E a nosa capacidade de amar? Sei que esta última afirmación merece máis tempos e máis argumentos, máis, mais paréceme imprescindíbel comenzar a pensa-lo… (Marina Garcés).
Amén.
Non deixa de sorprenderme como realmente as persoas tenden a asociar a defensa da non exclusividade e da discontinuidade do(s) amor(es) coa incapacidade de amar, de sentir vínculo(s) especiai(s), extraordinario(s). Só comparábel coa asunción xeneralizada dunha narrativa lineal do amor onde o compromiso progresa asociado a determinados ritos consecutivos: pasar a vivir xuntxs, pasar a vivir xuntxs en soidade, ter fillxs, etc. Disociando e segregando nunha concepción do tempo que nega as simultaneidades, as interferencias. E que o sistema monógamo adaptou aos tempos mediante a monogamia en serie.
A miña realidade é que teño tido (e teño) relacións de dereito a roce agradábeis, pracenteiras, efémeras algunhas, de linda amizade outras, e aquelas nas que alén diso se xera un vínculo que combina o poder híbrido do impacto do lóstrego e o mollar paulatino do orballo. Estas últimas chéganme os dedos dunha man para contalas e non podería de ningunha das maneiras xerarquizalas en importancia. Son diversos vínculo(s) extraordinario(s). Cada un coa súa propia narrativa, non inseridos en ningunha linearidade normativa concreta. Quizais por química, quizais polos retos propostos en conxunto, quizais pola marca imborrábel que deixaron na miña vida e no(s) meu(s) afecto(s). Quizais por todas estas causas xuntas ou por ningunha delas. Non teño a máis mínima idea, nin me preocupa tela. É algo que non me interesa pensar. Só sentir. Alguén podería atreverse a dicirme que iso non son amor(es) “de verdade”?
Usar solucións pequenas e lentas
Se tes un problema que non ten solución, por que te preocupas? E, se ten solución, por que te preocupas? (proverbio chinés).
…ou fuxir do dramatismo e dos finais rotundos. Tomar distancias. Xa sei que hai xente que cre que sen dramatismo non existe verdadeiro amor. Eu non o creo. O cal non quere dicir que nunca teña sido dramática. Ou que non crea que cando tes unha dor fonda é preciso comunicala. Comunicala para compartila, para aprender xuntas, para que non fique dentro.
O amor como un magma que evolúe en diferentes tipoloxías do amor é fascinante, con transicións que poden estar cheas de coágulos de difícil disolución. Tan marabilloso como asoballador nas sutilezas dos seus limiares, das inercias de complexa detección que xa non interesan e que esixen unha mudanza de perspectiva.
A sabedoría meiga considera que o dó, o proceso de adaptación emocional a unha perda, distancia ou mudanza na vida require pasar polos catro diferentes ciclos estacionais do ano, e experimentar cada unha das súas peculiaridades. Posibelmente, cando non deixas que isto aconteza o proceso dilátase. Non hai porque ter medo a pasar o inverno. Iso si, hai que saber resgardarse do frío excesivo.
Usar e valorar a diversidade
Hai unha multiplicidade sexual que non se pode reducir ao binario, e para reducila ao binario inventa esta noción de xénero para o masculino e o femenino, así como unha serie de técnicas adicadas a producir dous modelos moi distantes de masculinidade e feminidade que creo que hoxe están sendo postos en cuestión. O que eu chamo biohome e biomuller son aqueles homes e mulleres que foron asignados así ao nacer, e que polo tanto non se cuestionaron esa situación (B. Preciado).
O(s) amor (es) en rede enriquece(n) o(s) ecosistema(s) emocionai(s) cando son múltiples e diversos: no(s) xeito(s), na(s) intensidade(s), no(s) role(s) e performatividade(s) de xénero(s). Cando foxen da economía da escasez tan común no modelo da propiedade intelectual e das patentes, para acreditar na economía da abundancia: a dos bancos libres de sementes, a das licencias libres. Esa fuga arrecende moi intensamente a vida.
Usar os bordos e valorar o marxinal
Hai que mudar a vida (Rimbaud).
As prácticas disidentes á heteronormatividade monógama imposta son un conxuro para habitar o mundo, para escapar perennemente do centro. Coa precaución de non xenerar novos centros, novos ghettos con categorías demasiado solidificadas ou con gradacións que xoguen dentro da escala de valores que oscila entre o ben e o mal. É complexo, pero apaixonante. Aínda que máis complexo é pasar pola vida sen plantexarse estas cousas, non? Todxs precisamos facelo, eu penso. E a crise de coidados que vivimos xa fai que determinados bordos pasen a ser centrais, co perigo de ficar baleirados de contido. Vivir fóra da heteronormatividade e da familia nuclear é un acto de disidencia política, pero ter relacións abertas, ou poliamorosas non é un dogma. Nen gaña quen máis pontos ten, nen que máis consuma como no capitalismo. Porque a cousa non vai de números, de cantidades. Vai de calidade, de honestidade e lealdade nas relacións, vai de querernos sen reprimirnos. Vai de ter unha ética na relacionalidade.
Usar e responder creativamente ao cambio
O amor non atopa o seu sentido na ansia de coisas xa feitas, completas e terminadas, se non no impulso a participar na construción desas cousas (Amor líquido, Zigmunt Bauman)***.
Vivan os monstro(s), as multiformidade(s), a(s) recombinación(s), a non-categorización que permite crear amor(es) híbrido(s ) mutante(s). E moito coidadiño con ese limiar onde os fluídos comezan a xenerar coágulos. Ás veces, disolvelos pode ser un fermoso reto. Noutras, a demora en reaccionar só aumenta a ameaza de asfixia.
Esta última advertencia vai, ante todo, para min mesma****.
NOTAS
*Non debería ser preciso, pero vou aclarar que teño unha relación moi boa coa miña irmá maior, e son unha tía apaixonada dos meus sobriñxs XD
**Un glitch (erro) no ámbito da informática, videoxogos, música, etc, é un erro que, ao non afectar negativamente ao rendemento, xogabilidade ou estabilidade do programa ou xogo en cuestión, pode considerarse unha “característica non prevista” (wikipedia), fundamental nos procesos creativos como o de vivir.
***No texto cito a grandes pensadoras feministas e transfeministas xunto a Bauman, Cortázar ou Rimbaud, estes dous últimos como licencia poética pola importancia que estas lecturas tiveron para min na adolescencia, cando comezaba a relacionarme de maneira sexoafectiva. Algún proverbio de sabiduría secular completa as referencias.
****Esta análise é só unha caixa de ferramentas. Cada principio ten a interpretación da miña subxectividade e o partillar da minha experiencia de vida. E a selección de textos que me nutren, que me inspiran. Se vos serve dalgo, consíderome unha persoa bastante feliz 🙂
Non estou facendo apoloxía de ningunha maneira de vivir en concreto, fóra de desmitificar a heteronormatividade e a monogamia como modelo único de vida no sistema biopolítico que habitamos.
More from Antropologia
Entrevista ao antropólogo galego Rafael Quintía: “A antropoloxía ten que estar ao servizo da sociedade e baixar ao campo de batalla da vida cotiá”
Rafael Quintía Pereira. (Vigo, 1971). Licenciado en Antropoloxía Social e Cultural, Licenciado en Ciencias Económicas e Empresariais, escritor, documentalista e …
Entrevista a Manuel Gago
- Palavra Comum: Que é para ti a cultura, nas suas diversas manifestações? - Manuel Gago: Pois se partimos da definición …
