Un fotógrafo heterodoxo, rebelde, pode chegar a ser fotógrafo oficial dunha revista de moda como Vogue? William Klein, si. Como un aprendiz do pintor Ferdinand Léger fai as fotografías máis irreverentes e provocadoras das rúas de New York? Sendo William Klein. Nestes meses de peche e de pandemias, colgan nas salas de La Pedrera verdadeiras obras mestras. Obras do artista William Klein, autor (en 1956) do que se considera o libro de fotografía máis rachador de todo o século XX.
*
O mozo William Klein en Europa. Ferdinand Léger, Mondrian.
Temos que crear unha sociedade tranquila e ordenada, que saiba vivir de xeito natural na Beleza, sen romanticismos nin protestas (…) É unha relixión máis universal que as outras, composta de goces humanos concretos e tanxibles. Libres de todo ese misticismo atormentado dos vellos ideais que van desaparecendo pouco a pouco, deixando o terreo libre para que nós edifiquemos a nosa relixión do Futuro. (Ferdinand Léger, 1951).
A mostra William Klein. Manifest, presente nestes estraños meses de 2020 no edificio de La Pedrera, é unha magnífica antolóxica de todas as facetas creativas deste neoiorquino, ben coñecido como fotógrafo e menos, proporcionalmente, en eidos tan dispares como a filmografía e aínda nos eidos da pintura.
Klein, Gun 1, Broadway, 1954
Antes de chegar á fotografía, en 1948 –xusto rematada a II Guerra Mundial–, Klein vaise a París e chega a ser alumno do pintor Léger. Ferdinand Léger é un pintor moi especial: cubista nos seus quefaceres técnicos, pero cun obxectivo ben claro: facer da mecanización o instrumento liberador dos humanos, o proceso que lles permita chegar á sociedade sen clases. Como expresa John Berger no seu compilatorio Portraits: John Berger on Artists (2015): Léger foi o único artista da súa xeración que meteu na súa obra sistematicamente os obxectos e materiais dos que vive hoxe rodeado a diario calquera habitante das cidades. En que outro artista atoparíanse automóbiles, estruturas metálicas, vigas, cables eléctricos, sinais de tráfico, cociñas de gas, bicicletas, chaves, cuncas, pratos baratos ..? Esa idea de aproveitar a realidade na que se vive, e os seus elementos máis vulgares, para camiñar cara unha sociedade mellor, foi o que o pintor lle transmitiu ao mozo William Klein.
En Europa, Klein comeza por elaborar pinturas de gusto cubista (algunhas presentes na Pedrera). Logo as deixa e pasa a estruturas abstractas. Nesa viaxe cara a abstracción déixase influír polas teses e principios estéticos de la Bauhaus, a escola de arquitectura e deseño, e por un dos seus teóricos: Moholy Nagy. Case ao tempo tropeza con Piet Mondrian –outro profeta da abstracción– e Klein retrata as granxas da illa de Walcheren (Holanda), lugar onde Mondrian veraneara moitos anos. Klein forza as instantáneas no laboratorio, e o resultado veñen sendo imaxes, en B/N, similares ás elaboracións xeométricas do pintor neerlandés. Estas imaxes serán publicadas na revista de arquitectura italiana Domus, e máis tarde na revista Vogue.
Con toda esa carga ideolóxica e técnica, Klein regresa a New York, xa no seu rol de fotógrafo, convidado por Alexander Liberman, director artístico da revista Vogue. Seica todo artista –máis aló de pasar anos creando pezas, que veñen sendo a mesma obra– ten unha temática constante en todas as súas pezas e etapas da vida. Un tema que pode ser non moi explícito, pero que subxace nas teimas do creador. O tema clave na creatividade de Léger (din os estudosos que) é a mecanización como ferramenta liberadora; o de Rembrandt, o envellecemento; o de Picasso, o ciclo de creación-destrución. E o de William Klein? Seguramente o eixo condutor das necesidades creativas do autor da fotografía Four Heads, vén sendo a rebeldía como instrumento de transformación social.
William Klein: New York. Klein versus Abbott e Michals.
Ao fondo á dereita, o edificio do xornal Daily News; á esquerda o Chysler Building, segundo rañaceos da cidade. É a paisaxe desordenada –que tanto me presta– tipicamente neoiorquina. Hai algo de grandeza e de xenerosidade nesa mestura endiañada. (…) a beleza é cousa do azar, e a emoción é tanto admiración como azoramento. New York nunca estivo aí para “verse bonito”. (W. Klein. Life is Good & Good for You in New York, 1956).
Klein, Fotos de New York na Pedrera
O artista William Klein naceu en New York en 1928. Hogano, aos seus 92 anos, paseou La Pedrera, o magnífico edificio saído da creatividade de Antoni Gaudí, para presentar a súa retrospectiva: William Klein. Manifest.
Logo de vivir anos en París (que acabará por ser a súa segunda cidade), regresa a New York en 1954. Quere fotografar a súa cidade. E quere facelo demostrando o carácter que el lle ve a esa metrópole: rebuldeira, insolente, próxima. Para iso sae ás rúas de Harlem, do Bronx ou ás largas avenidas, identificadas por números, para disparar a súa cámara de 24×36 e cun obxectivo gran angular de 28mm (e filme en B/N). O resultado son imaxes un tanto deformadas pola proximidade, imaxes inzadas de rapazadas, de mulleres e homes que van e veñen polas rúas, que lle chantan face ao fotógrafo. Foi iso o que aprendeu de Léger: mostrar a vida das clases populares?
Non son instantáneas roubadas. Non. Klein métese no medio das multitudes e dispara a curta distancia (para el, a distancia óptima son 50 cm; é dicir enriba das persoas). Non pretende agochar a cámara para pillar desprevidas ás xentes que transitan a súa cidade. Busca a confrontación, o cara a cara. Unha das probas que demostra estes xeitos directos de traballar (e tamén provocadores) é que en todas as fotografías sempre hai, a lo menos, unha persoa que mira directamente o obxectivo da pequena cámara. A Klein sérvelle unha beirarrúa, un paso de peóns, unha ringleira de xente á espreita para aproveitar eses escenarios e capturar á poboación neoiorquina, en B/N. E en 1956 Klein publica o seu libro: New York, o que é considerado pola crítica internacional como o libro de fotografía máis radical e rachador do século XX. Iso si, o libro publícao en París, pois en New York non acababan de ver claro que aquelas fotos atropeladas, movidas, desenfocadas, con grao gordo, puidesen interesar a ninguén. E o propio Klein fai todo nese libro: escolle a tipografía, fai a maqueta, e decide que as instantáneas van enganchadas unhas nas outras, como se pasar os ollos polas páxinas fose un paseo polas rúas da cidade, e as imaxes se fosen sucedendo sen solución de continuidade.
É recoñecido que William Klein é un dos fotógrafos que inflúe noutros, en moitos países; en España tamén. Carlos Pérez Siquier, un dos artífices da renovación fotográfica alá polos anos 50 e 60, desde a cidade de Almería e desde dirección da revista AFAL, tamén confesa que en varias das series que leva feitas, por exemplo La Playa, a súa distancia de disparo é de menos dun metro das persoas nórdicas que tomaban o sol nas praias de Almería hai unha décadas. Considérase Siquier influído polos xeitos de retratar a inmediateza de Klein?
Klein, Tramway, Roma, 1956
Vinte anos antes de que o inquieto William Klein patrullase esa metrópole, unha insigne fotógrafa –Berenice Abbott– fixo o mesmo: captar as faces desa atractiva cidade. As imaxes de Abbott, por contra, son radicalmente opostas ás de Klein. Abbott publica (1939) Changing New York, o libro no que esa muller (que tamén estivera anos en París) capta o máis novo, os rañaceos, e os contrastes entre os pequenos edificios que aínda están en pé e as verticais columnas de ferro e formigón que van emerxendo da terra en desafío a todo o coñecido ata entón. Hai contrapicados, e outras que dan fe que Abbott (Son fotógrafa. Vou a todas parte) subía a calquera altura para brindar fotogramas a posteriores filmes de Superman ou Spiderman. Pero sen persoas, ou como meras comparsas, afastadas da cámara.
Posteriormente, 1964, outro gran inconformista e fotógrafo, Duane Michals, publica unha serie de instantáneas tituladas Empty New York. Michals erguíase os domingos ás catro da maña e, cando a cidade aínda estaba durmida, retrataba os comercios, rúas e outros espazos humanizados baleiros de xente (non rañaceos). Na liña dos Atget, dos Brassaï.
Velaí dous xeitos de ver unha cidade e, evidentemente, dúas concepcións da fotografía. Abbott viña de París, de coñecer e recoñecer o maxisterio do fotógrafo Atget, o mestre das rúas sen xentes (como tamén o foi Brassaï). E Klein viña (tamén de París) do estudo de Ferdinand Leger, que lle recomendara captar ás e os traballadores, aos proletarios que acabarían por lograr unha sociedade sen clases. Michals viaxara á Unión Soviética (1958), seguindo os seus vieiros autodidactas.
Naqueles anos posteriores á Segunda Guerra Mundial, que profesional da fotografía dos EEUU pode ter certo parangón con Klein? Acaso Richard Nixon, que tamén fotografou esa cidade? Quizais o underground Hujar, tan afeccionado a captar criaturas especiais desa cidade tamén especial? Tal vez fose Bruce Davidson, que se foi polos barrios neoiorquinos á procura de realidades pouco amables e si moi populares.
William Klein. Manifest. Foto de moda: Klein versus Avedon.
Sacar á modelo á rúa (…) Con Klein a prudencia habitúa a non ter valor. Klein vai á procura dese punto de ruptura no que pode potencialmente perder o control, deixa que a rúa se meta na imaxe, que os grupos de persoas se xunten. (Raphaëlle Stopin, comisaria, no catálogo da mostra).
Klein, Biquini Moscou, 1959
Nestes meses tan estraños –a pandemia do coroa virus mantén ás persoas nos seus fogares– a Fundació Catalunya-La Pedrera vén de inaugurar William Klein. Manifest, unha magna exposición retrospectiva das creacións artísticas de William Klein, o fotógrafo irreverente e máis cousas. Prorrogarán o tempo da mostra temporal, xa que durante semanas vai estar pechada?
Nas salas do piso principal da Casa Milà (o fogar dos señores Milà, máis coñecido como La Pedrera) máis de 200 obras deste destemido artista dan boa conta dos seus traballos ao longo duns setenta anos. Moito tempo, comprimido nun mangado de obras de pinturas, documentos, fotografías, filmes, maquetas e prototipos de pezas. Algunhas destas pezas nunca antes foran expostas. Trátase, por tanto, dun gran esforzo expositivo. William Klein. Manifest está organizada e producida pola Fundación Telefónica (esta mostra xa estivo en Madrid con anterioridade, xusto para celebrar o 90 aniversario do fotógrafo) e mais pola Fundació Cataluya-La Pedrera. A comisaria da mostra é Raphaëlle Stopin, crítica de arte e mais comisaria independente, que traballou a fondo nos arquivos de William Klein para poder escoller as pezas que agora engalanan o interior da arquitectura de Gaudí.
William Klein volve a New York, en 1954, chamado por Liberman, para facer fotografías de moda para a revista Vogue. A Klein non lle interesaba para nada a fotografía de moda; daquela andaba polas rúas da cidade dos rañaceos facendo instantáneas provocadoras, impactantes na súa proximidade e no rebumbio de persoas que se afrontan á cámara. Pero Klein, ao comezar co da foto de moda, descubre algo que non coñecía: a fotografía rica; a fotografía feita con excelentes cámaras, axudantes, focos, etc. E decide xogar.
Cómpre saber que Klein entra aquí nunha competencia sen ser consciente. Alexander Liberman (pintor e escultor, de orixe ruso) e director artístico de Vogue, despois de ver en París as fotografías abstractas das granxas da illa Walcheren (Países Baixos), contrata a Klein como fotógrafo de moda para a súa revista. Neses mesmos intres, Alexey Brodovitch (de ascendencia rusa, tamén) é o director artístico de Harper’s Bazaar (a revista competidora con Vogue), que ten contratado nada máis e nada menos que a Richard Avedon como fotógrafo de moda. O duelo está servido.
Klein, Antonia & Simone, New York, 1962
As fotografías de moda de Klein son diferentes a todo o que se facía ata o momento nese campo. Dalgún xeito, Klein segue a facer o que lle agradaba: mergullar ás modelos no medio e medio das persoas que se moven polas rúas e, cando o considera, dispara. Nada de modelos anxelicais en interiores burgueses. Nos pasos de peóns, diante comercios, etc. Son das súas pezas máis icónicas (están na Pedrera) as imaxes, en B/N, das modelos no paso de peóns da Piaza d’Espagna (Roma) mesturadas con xentes que van e veñen. Son a antítese do que eran (e son) as fotografías de moda. É o ollar provocador da persoa que fixo o libro de fotografía máis innovador (New York) do século XX.
Tamén é doado ver na Casa Milà a instantánea de moda, e en cores, Antonia & Simone, N. York, 1962 (unha das imaxes que acompaña esta crítica). As modelos posan diante dunha barbería, pintada con cores rosados, en tonalidades pastel, e que o propio fotógrafo satura para facer máis grande o contraste. Á dereita da imaxe, no interior da barbería emerxe –tras o vidro– un home de color. Un home de color en primeiro plano, no New York de 1962! Eses atrevementos tenos o rebelde William Klein. Pois ben, a revista Vogue censura a imaxe, e corta a fotografía de tal xeito que non sae o interior da barbería; é dicir, non sae o negro. Os editores de Vogue tiñan medo?, tiñan racismo? William Klein era moito, moi libre, para eses tempos. E para estes?
William Klein. Pinturas, filmografía
O cine pasa a ser para el un espazo de liberdade onde poñer en escena as súas visións proféticas sobre a nosa modernidade. “Qui êtes-vous Polly Maggoo?” evoca a incipiente sociedade do espectáculo, “Mr. Freedom” adiántase ao Maio do 68 e critica a hexemonía dos Estados Unidos, mentres que “Muhammad Ali, The Greatest” deseña o retrato de Alí como atleta de excepción e tamén como defensor dos dereitos civís dos afroamericanos. (Raphaëlle Stopin, comisaria, no catálogo da mostra).
Kein, School’s Out, Dakar, 1963
Na ampla e interesante mostra William Klein. Manifest, hai moitas instantáneas das rúas de New York. Pero pouco despois, William Klein viaxou e editou outros libros sobre outras cidades. En 1956 –despois de ver as imaxes de New York– chamouno Federico Fellini para que fose o seu axudante dirección no gran filme Le Notti de Cabiria. Klein aceptou. (Deste filme cómpre suliñar o traballo interpretativo de Giulietta Masina; na escena final chore e ri cun realismo como poucas veces se ten visto nas pantallas). Nas pausas da rodaxe, Klein deambula polas rúas de Roma, e dispara a súa cámara, de aí saíu outro libro dedicado a esa cidade. Logo foi Moscou, e a seguir Tokyo. En todos eses libros a técnica fotográfica é a mesma: proximidade, irreverencia. Nas salas de La Pedrera hai agora unha boa representación dos traballos de Klein nas vilas citadas.
Non todo é fotografía na exposición William Klein. Manifest. Hai unha boa escolma de pinturas e traballos de Klein influído polo seu mestre Léger e mais polo ideólogo da Bauhaus, Moholy Nagy, un artista con afinidades co construtivismo soviético (Rodchenko, El Lissitzky). Esas influencias levaron a Klein a traballar con letras xigantes, exercicios que viaxan entre o deseño e ese construtivismo xerado pola revolución de 1917.
A partir de mediados dos anos 60, William Klein abandona temporalmente a fotografía e dedícase á filmografía. Desde París artella as súas películas para criticar (ese fora o mandato de Ferdinand Léger) a sociedade, as vaidades, o consumismo, as violencias. Así van xermolando creacións xa míticas como Qui êtes-vous Polly Maggoo? (1965), filme no que se mete co mundo da moda, contra as modernidades do Pop, dos anos 60. Mr. Freedom (1968) ten moito que ver coa guerra de Vietnam: un súper-heroe parodia o imperialismo ianqui. Na mesma liña de crítica contra as políticas dos EEUU, Muhammad Ali, The Greatest é un perfecto exercicio de loa a un gran boxeador e a un loitador polos dereitos civís dos negros norteamericanos. Por ese motivo pasou anos na cadea.
Cando se poida saír da casa –queiran os fados que logo aconteza–, é moi recomendable facer unha visita á mostra William Klein. Manifest, atinada escolma de pezas dun grande artista que tamén influíu en moitos fotógrafos deste país; entre outros en Leopoldo Pomés e mais en Xavier Miserachs ou Colita, artistas aos que con anterioridade a Fundació Catalunya-La Pedrera xa dedicou extensas exposicións.
EXPOSICIÓN: William Klein. Manifest.Fundació Catalunya-La Pedrera.
You might also like
More from Crítica de arte
À conversa com Erika Jâmece | Estela Jorge Tarrío
No mês de abril inaugurou-se na Faculdade de Filologia da Universidade de Santiago de Compostela a exposição Obras de capa, …
Conexións surrealistas: Colmeiro, Granell e o surrealismo no exilio | Carlos L. Bernárdez
A Fundación Eugenio Granell alberga a exposición Conexións surrealistas. Colmeiro, Granell e o surrealismo no exilio, un proxecto comisariado por …
