Chegara así o castigo, lento mais terríbel. E non ía manifestarse só mediante esta impotencia espiritual, senón tamén mediante os horrores dunha natureza máis cruel e positiva. O primeiro síntoma perceptíbel na economía física do comedor de opio é bastante curioso. É o punto de partida, o xerme de toda unha serie de dores. Os nenos, xeralmente, están dotados da singular facultade de percibir, ou mellor dito, de crear sobre o fecundo lenzo das tebras todo un mundo de visións estrañas. Nalgúns, esta facultade actúa ás veces sen a súa vontade. Mais outros teñen o poder de evocalas ou de facelas desaparecer cando queren. Por un caso semellante o noso narrador decatouse de que volvía a ser neno. Xa cara a mediados de 1817, esta perigosa facultade atormentábao cruelmente. Deitado, mais esperto, magníficas procesións fúnebres desfilaban perante os seus ollos; interminábeis edificios dun carácter antigo e solemne elevábanse. Mais os soños do sono participaron axiña dos soños da vixilia, e todo o mundo que a súa ollada evocaba nas tebras reproducíase no seu soño cun vigor inquietante, insoportábel. Midas mudaba en ouro todo o que tocaba e sentíase martirizado por ese irónico privilexio. Igualmente, o comedor de opio transformaba en realidades inevitábeis todos os obxectos das súas ilusións. Toda aquela fantasmagoría, por bela e poética que fose en aparencia, ía acompañada dunha fonda angustia e dunha negra melancolía. Cada noite xulgaba que descendía aos abismos sen luz, máis alá de calquera profundidade coñecida, sen esperanza de poder subir. E mesmo despois do espertar, persistía unha tristeza, unha desesperanza veciña da aniquilación. Fenómeno análogo a algúns dos que se producen na embriaguez do haxix, o sentimento de todo espazo e, máis tarde, o sentimento do tempo foron singularmente afectados. Monumentos e paisaxes tomaron formas demasiado vastas para non produciren dor á ollada humana. O espazo inchouse, por así dicilo, até o infinito. Pero a expansión do tempo converteuse nunha angustia aínda máis viva; os sentimentos e as ideas que enchían o tempo dunha noite representaban para el o valor dun século. Asemade, os máis vulgares acontecementos da infancia, escenas desde había moito tempo esquecidas, reproducíanse no seu cerebro, cobrando unha nova vida. Esperto, talvez non as lembrase, mais no soño recoñecíaas inmediatamente. Así como o home que está a afogar volve ver, no momento supremo da súa agonía, toda a súa vida como nun espello; así como o condenado le, nun segundo, a acta de todos os seus pensamentos terrestres; así como as estrelas veladas pola luz do día reaparecen pola noite, así tamén todas as inscricións gravadas na memoria inconsciente reapareceron como por efecto dunha tinta simpática.
O autor ilustra as principais características dos seus soños mediante algunhas mostras dunha natureza estraña e terríbel; unha, entre outras, en que pola lóxica particular que goberna os acontecementos do soño, dous elementos históricos moi distantes xustapóñense no seu cerebro da maneira máis estraña. Igual que, para o espírito infantil dun campesiño, unha traxedia é ás veces o desenlace da comedia que iniciou o espectáculo.
«Na miña mocidade, e mesmo despois, fun sempre un gran lector de Tito Livio. Foi sempre un dos meus máis queridos relaxamentos. Confeso que o prefiro, pola materia e polo estilo, a calquera outro historiador romano, e sentín toda a terríbel e solemne sonoridade, toda a enérxica representación da maxestade do pobo romano naquelas dúas palabras que se repiten tan a miúdo nos relatos de Tito Livio: Consul Romanus, particularmente cando o cónsul se presenta co seu carácter militar. Quero dicir que as palabras: rei, sultán, rexente, ou todos os outros títulos que pertencen aos homes que personifican neles a maxestade dun gran pobo, non tiñan poder para me inspirar o mesmo respecto. Aínda que non sexa un gran lector de historia, familiarizárame igualmente, dunha maneira minuciosa e crítica, cun certo período da historia de Inglaterra, o período da guerra do Parlamento, que me atraera pola grandeza moral dos que alá figuraron e polas numerosas memorias interesantes que sobreviviron a aquelas confusas épocas. Esas dúas partes das miñas lecturas de lecer, que me forneceran a miúdo material para as miñas reflexións, fornecían agora pasta para os meus soños. Moitas veces tiven a ocasión de ver, mentres estaba esperto, unha especie de ensaio teatral, deseñándose máis tarde nas tebras compracentes –unha multitude de damas–, talvez unha festa e danzas. E oía que dicían, e dicíame a min mesmo: “Son as esposas e as fillas dos que se reúnen na paz, que sentan ás mesmas mesas e que están unidos polo matrimonio ou polo sangue. E non obstante, desde un certo día de agosto de 1642, non sorriron xa nunca e só se encontraron nos campos de batalla; e en Manrston-Moor, en Newbury ou en Naseby, racharon todos os lazos de amor co sabre cruel e borraron co sangue a lembranza das vellas amizades”. As damas danzaban, e semellaban tan sedutoras como na corte de George IV. Non obstante sabía, a pesar do meu soño, que estaban na tumba desde había case dous séculos. Mais toda aquela pompa debía disolverse repentinamente; a unha palmada, facíanse oír unhas palabras cuxo son me conmovía o corazón: Consul Romanus! e de contado chegaba, varrendo todo diante del, magnífico no seu manto de guerra, Paulo-Emilio ou Mario, rodeado dunha compañía de centurións, ordenando izar a túnica vermella na punta dunha lanza e seguido do temíbel hurra das lexións romanas.»
Asombrosas e monstruosas arquitecturas erixíanse no seu cerebro, semellantes a esas construcións inestábeis que a ollada do poeta percibe nas nubes coloreadas polo solpor. Mais axiña a estes soños de terrazas, de torres, de murallas que subían até alturas descoñecidas e se afundían en inmensas profundidades, sucederon lagos e vastas extensións de auga. A auga converteuse no elemento obsesivo. Xa sinalamos, no noso traballo sobre o haxix, esta asombrosa predilección polo elemento líquido e polas súas misteriosas seducións. Non se diría que existe un singular parentesco entre estes dous excitantes, cando menos nos seus efectos sobre a imaxinación ou, se se prefire esta explicación, que o cerebro humano, baixo o imperio dun excitante, sente facilmente predilección por certas imaxes? Moi cedo as augas cambiaron de carácter e os lagos transparentes, brillantes como espellos, convertéronse en mares e océanos. E máis tarde unha nova metamorfose fixo destas augas magníficas e inquietantes soamente pola súa frecuencia e a súa extensión, un horríbel tormento. O noso autor amara demasiado a multitude, mergullárase demasiado deliciosamente nos mares da multitude, para que o rostro humano non tomase nos seus soños un carácter despótico. E entón manifestouse o que el xa chamou a tiranía do rostro humano. «Entón, sobre as augas ondulantes do Océano comezou a mostrarse a cara do home; o mar aparecéuseme cuberto de innumerábeis cabezas viradas cara ao ceo; rostros furiosos, suplicantes, desesperados puxéronse a bailar na superficie, a miles, a millóns, por xeracións, por séculos. A miña axitación volveuse infinita e o meu espírito brincou e roldou como as ondas do océano.»
O lector xa se decataría de que desde hai moito tempo o home non evoca xa as imaxes, senón que as imaxes se ofrecen a el, espontaneamente, despoticamente. Non pode desbotalas, porque a vontade non ten xa forza e non goberna xa as facultades. A memoria poética, noutrora fonte infinita de gozos, converteuse nun arsenal inesgotábel de instrumentos de suplicios.
En 1818, o malasio do que falamos atormentábao cruelmente. Era un visitante insoportábel. Como o espazo, como o tempo, o malasio multiplicárase. O malasio convertérase na propia Asia; a Asia antiga, solemne, monstruosa e complicada como os seus templos e as súas relixións; onde todo, desde os aspectos máis ordinarios da vida até as lembranzas clásicas e grandiosas que comporta, está feito para confundir e aparvar o espírito dun europeo. E non só era a China, estraña e artificial, prodixiosa e antigalla como un conto de fadas, quen oprimía o seu cerebro. Esta imaxe atraía naturalmente á imaxe veciña da India, tan misteriosa e tan inquietante para un espírito de Occidente. E logo a China e a India formaban con Exipto unha tríade ameazadora, un pesadelo complexo, con angustias diversas. En resumo, o malasio evocara todo o inmenso e fabuloso Oriente. As seguintes páxinas son demasiado fermosas para abrevialas:
«Cada noite sentíame transportado por este home ao medio de escenas asiáticas. Non sei se outros comparten os meus sentimentos sobre este punto; mais pensei frecuentemente que, se fose forzado a abandonar Inglaterra e vivir en China, entre os modos, as maneiras e os decorados da vida chinesa, volveríame tolo. As causas do meu horror son fondas e algunhas deben ser comúns a outros homes. A Asia meridional é en xeral un foco de imaxes terríbeis e de temíbeis asociacións de ideas; só como berce do xénero humano, debe exhalar non sei que de vaga sensación de horror e de respecto. Mais existen outras razóns. Ninguén pretenderá que as estrañas, bárbaras e caprichosas supersticións de África, ou das tribos salvaxes de calquera outra rexión, poidan afectar do mesmo modo que as vellas, monumentais, crueis e complicadas relixións do Indostán. A antigüidade das cousas de Asia, das súas institucións, dos seus anais, dos seus modos de fe, ten para min algo tan sorprendente, a antigüidade da raza e dos homes, algo tan dominador, que abonda para aniquilar a mocidade dun individuo. Un mozo chinés é para min un home antediluviano renovado. Os propios ingleses, aínda que non crecesen no coñecemento de semellantes institucións, non poden evitar un estremecemento diante da mística sublime destas castas, que seguiu cada unha un curso á parte e rexeitaron mesturar as súas augas durante inmemoriais períodos de tempo. Ningún home non pode non ser invadido de respecto polos nomes do Ganxes e do Éufrates. Axuda moito a estes sentimentos que a Asia meridional é e foi, desde hai miles de anos, a parte da terra máis fervente de vida humana, a grande officina gentium. O home, nesas rexións, medra como a herba. Os vastos imperios, nos que sempre se moldeou a enorme poboación de Asia, engaden unha grandeza de máis aos sentimentos que comportan as imaxes e os nomes orientais. En China sobre todo, deixando de lado o que ten de común co resto da Asia meridional, atérranme os modos de vida, os costumes, unha repugnancia absoluta, unha barreira de sentimentos que nos separan dela e que son demasiado profundos para seren analizados. Seríame máis cómodo vivir con lunáticos ou con brutos. É necesario que o lector se introduza en todas estas ideas e noutras moitas, que non podo dicir ou non teño tempo de dicir, para comprender todo o horror que imprimían no meu espírito estes soños de imaxinaría oriental e de torturas mitolóxicas.
»Baixo as dúas condicións conexas de calor tropical e de luz vertical, reunía todas as criaturas, paxaros, bestas, réptiles, árbores e plantas, costumes e espectáculos, que se encontran comunmente en toda a rexión dos trópicos, e arroxábaas desordenadamente en China ou no Indostán. Por un sentimento análogo, apoderábame de Exipto e de todos os seus deuses, e facíaos participar da mesma lei. Simios, papagaios, cacatúas ollábanme fixamente, apupábanme, facíanme carantoñas ou latricaban sobre min. Fuxía ás pagodas, permanecía, durante séculos, inmóbil na cúspide, ou encerrado en cámaras secretas. Era o ídolo; era o sacerdote; era adorado; era sacrificado. Fuxía da cólera de Brahma a través de todas as selvas de Asia. Vishnû odiábame; Siva tendíame unha emboscada. De súbito atopábame entre Isis e Osiris, fixera algunha cousa, dicían, cometera un crime que facía estremecerse ao ibis e ao crocodilo. Estaba amortallado, un millón de anos, en cadaleitos de pedra, con momias e esfinxes, nas estreitas celas do corazón das eternas pirámides. Era beixado por crocodilos de beizos cancerosos; e xacía, confundido cunha multitude de cousas inexpresábeis e viscosas, entre a lama e as canas do Nilo.
»Dou así ao lector un lixeiro extracto dos meus soños orientais, cuxo monstruoso teatro me enchía sempre de tal estupefacción, que o mesmo horror semellaba durante un tempo absorbido por ela. Mais cedo ou tarde producíase un refluxo de sentimentos no que á súa vez se somerxía o asombro, e que me abandonaba non tanto ao terror como a unha especie de odio e de abominación por todo o que vía. Sobre cada ser, sobre cada forma, sobre cada ameaza, castigo, encarceramento tenebroso, planaba un sentimento de eternidade e de infinito que me causaba a angustia e a opresión da loucura. Era só nestes soños, agás unha ou dúas lixeiras excepcións que interviñan as circunstancias do horror físico. Até entón os meus terrores só foran morais e espirituais. Mais aquí os axentes principais eran paxaros espantosos, serpentes ou crocodilos, principalmente estes últimos. O crocodilo maldito converteuse para min no obxecto de máis horror que case todos os outros. E, ai!, estaba obrigado a vivir con el (sempre era así nos meus soños) durante séculos. Ás veces podía fuxir e achábame en casas chinesas amobladas con mesas de cana. Todas as patas das mesas e dos canapés semellaban dotadas de vida; a abominábel cabeza do crocodilo, cos seus pequenos ollos oblicuos, mirábame en todas as partes, por todos os lados, multiplicada por innumerábeis repeticións; e eu ficaba alá, cheo de horror e fascinado. E este espantoso réptil atormentaba tan a miúdo o meu soño que, moitas veces, o mesmo soño foi interrompido da mesma maneira; oía unha voces doces que me falaban (oio todo, mesmo cando estou adurmiñado), e inmediatamente espertaba. Era a mañá, era pleno mediodía, e os meus fillos de pé, de mans dadas, a carón da miña cama; viñan mostrarme os seus zapatos de cores, os seus vestidos novos, facerme admirar o seu tocado antes de ir de paseo. Afirmo que a transición do maldito crocodilo e dos outros monstros e indescritíbeis abortos dos meus soños a aquelas inocentes criaturas, a aquela simple infancia humana, era tan terríbel que, na poderosa e repentina repulsión do meu espírito, choraba, sen poder impedilo, beixando os seus rostros.»
O lector espera, talvez, nesta galería de impresións antigas repercutidas sobre o soño, a figura melancólica da pobre Ann. Agora tócalle a ela. O autor sinalou que a morte dos que nos son queridos, e xeralmente a contemplación da morte, afecta moita máis á nosa alma durante o verán que nas outras estacións do ano. O ceo semella máis elevado, máis afastado, máis infinito. As nubes, mediante as cales o ollo aprecia a distancia do pavillón celeste, son máis voluminosas e están máis acumuladas por masas máis vastas e máis sólidas; a luz e os espectáculos do solpor están máis de acordo co carácter do infinito. Mais a principal razón é que a prodigalidade exuberante da vida estival contrasta máis violentamente coa esterilidade xeada da tumba. Por outra parte, dúas ideas que están en relación antagónica atráense reciprocamente e suxírense mutuamente. O autor confésanos tamén que, nos interminábeis día de verán, lle é difícil non pensar na morte; e a idea da morte dunha persoa coñecida ou querida asedia o seu espírito con máis obstinación durante a estación espléndida. Un día pareceulle que estaba de pé diante da porta da súa casiña, era (no seu soño) un domingo pola mañá do mes de maio, un domingo de Pascuas, cousa que en nada contradí o almanaque dos soños. Perante el estendíase a paisaxe coñecida, mais aumentada, solemnizada pola maxia do soño. As montañas eran máis altas que os Alpes, e as praderías e os bosques, situados aos seus pés, infinitamente máis extensos; as sebes, adornadas de rosas brancas. Como era moi cedo, ningunha criatura viva se deixaba ver, agás as bestiñas que descansaban no cemiterio sobre as tumbas verdecentes e particularmente arredor da sepultura dun neno que el quixera con tenrura (este neno fora sepultado realmente ese mesmo verán, e unha mañá, antes do abrente, o autor vira realmente estes animais descansar xunto a esta tumba). Díxose entón: «Falta aínda moito tempo para o abrente; hoxe é domingo de Pascua; é o día en que se celebran os primeiros froitos da resurrección. Sairei a pasear; hoxe esquecerei as miñas vellas mágoas; o ar está fresco e tranquilo; as montañas son altas e esténdense ao lonxe cara ao ceo; os claros do bosque son tan apracíbeis como o cemiterio; o orballo aliviará a febre do meu fronte e así deixarei de ser desgrazado…» Estaba a piques de abrir a porta do xardín, cando a paisaxe, á esquerda, se transformou. Era ben un domingo de Pascua, de boa mañá, mais o decorado fixérase oriental. As cúpulas e os domos dunha gran cidade dentaban vagamente o horizonte (talvez era a lembranza dalgunha imaxe de Biblia contemplada na infancia). Non lonxe del, sobre unha pedra, e á sombra das palmeiras de Xudea, unha muller estaba sentada. Era Ann!
«Mantivo os seus ollos fixos sobre min cunha ollada intensa, e eu díxenlle ao cabo do tempo: “Por fin a encontrei!”, mais non me respondeu nin unha palabra. O seu rostro era o mesmo que cando a vin por última vez e non obstante, que diferente era! Dezasete anos atrás, cando a luz do reverbero caía sobre o seu rostro, cando por última vez beixei os seus labios (os teus labios, Ann!, que para min non tiñan ningunha mancha), os seus ollos chorreaban bágoas; mais agora as súas bágoas secáranse; semellaba máis bela do que o era naquela época, mais por outra parte en nada cambiara, e non envellecera. As súas olladas eran tranquilas, mais dotadas dunha singular solemnidade de expresión e eu contemplábaa entón cunha especie de temor. De repente, a súa fisionomía escureceuse; virándome cara ás montañas, percibín uns vapores que roldaban entre nós os dous; nun instante todo desvaneceu; mestas tebras apareceron; nun abrir e fechar de ollos encontreime lonxe, moi lonxe das montañas, a pasear con Ann á luz dos reverberos de Oxford Street, xusto como paseabamos dezasete anos antes, cando eramos, ela e mais eu, dous nenos.»
O autor cita aínda outra mostra das súas representacións mórbidas, e este último soño (que data de 1820) é tanto máis terríbel porque é máis vago, dunha natureza máis inaprensíbel e completamente penetrado dun sentimento punzante, preséntase no decorado móbil, elástico, do indefinido. Desespero de ofrecer convenientemente a maxia do estilo inglés:
«O soño comezaba cunha música que oía a miúdo nos meus soños, unha música preparatoria, propia para espertar o espírito e mantelo en suspenso; unha música semellante á abertura dunha cerimonia de coroación e que, como esta, daba a impresión dunha longa marcha, dun desfile infinito de cabalarías e do paso de innumerábeis exércitos. Chegara a mañá dun día solemne –un día de crise e de esperanza final para a natureza humana, que padecía entón dalgún misterioso eclipse e era traballada por algunha terríbel angustia. Nalgún lugar, non sabía onde –dunha maneira ou outra non sabía como–, por non importa que seres, eu non os coñecía –librábase unha batalla, sufríase unha agonía, que se desenvolvía como un gran drama ou unha pasaxe musical; e a simpatía que sentía convertíase nun suplicio a causa da miña incerteza do lugar, da causa, da natureza e do posíbel resultado do asunto. Como sucede ordinariamente nos soños, nos que nos convertemos no centro de todo movemento, tiña o poder, e non obstante non tiña o poder de decidir; tiña a facultade, sempre que puidese obrigarme a desexalo, e non obstante non tiña esa facultade, porque me sentía exhausto baixo o peso de vinte Atlánticos ou baixo a opresión dun crime inexpiábel. Máis fondamente que descendera nunca o chumbo da sonda, eu xacía inmóbil, inerte. Entón, como un coro, a paixón adquiría un son máis profundo. Estaba en xogo un grandísimo interese, unha causa máis importante que nunca defendese espada ou proclamase a trompeta. Logo abrollaban repentinas alarmas; aquí e acolá pasos precipitados; terrores de fuxitivos innumerábeis. Non sabía se procedían da boa causa ou da mala: –tebras e resplandores; –tempestades e caras humanas; –e ao final, co sentimento de que todo estaba perdido, aparecían formas de mulleres, de rostros que gustaría recoñecer a calquera prezo, e que non podía albiscar máis que un só instante; –e logo mans crispadas, separacións que esgazaban o corazón; –e logo adeuses eternos! e cun suspiro como o que suspiran as cavernas do inferno cando a nai incestuosa proferiu o nome odioso da Morte, o son repercutía: Adeuses eternos! e logo, e logo aínda, de eco en eco, repercutido: –Adeuses eternos!
»Espertábame con convulsións e exclamaba en voz alta: Non! non quero durmir máis!»
V
UN FALSO DESENLACE
De Quincey 
acurtou singularmente o final do seu libro, cando menos tal como apareceu primitivamente. Lembro que a primeira vez que o lin, hai disto moitos anos (e non coñecía a segunda parte, Suspiria de profundis, que por outra parte non aparecera aínda), preguntábame de cando en vez: cal pode ser o desenlace de semellante libro? A morte? A loucura? Mais o autor, falando sempre de si mesmo, conservouse, evidentemente, nun estado de saúde que, se non é completamente normal e excelente, lle permite polo menos entregarse a un traballo literario. O que me parecía máis probábel era o statu quo; era que se afixese ás súas dores, que acabase por se resignar aos temíbeis efectos da súa estraña hixiene; e finalmente dicíame: Robinson puido ao final saír da illa; un navío pode abordar unha orela, por descoñecida que for, e depositar nela o exiliado solitario; mais que home pode saír do imperio do opio? Entón, continuaba en min, este libro singular, confesión verídica ou pura concepción do espírito (esta última hipótese era do todo improbábel a causa da atmosfera de verdade que plana sobre todo o conxunto e do acento inimitábel de sinceridade que acompaña cada detalle), é un libro sen desenlace. Hai evidentemente libros, como aventuras, sen desenlace. Hai situacións eternas; e todo o que se refire ao irremediábel, ao irreparábel, entra nesta categoría. Non obstante, lembraba que o comedor de opio anunciara nalgunha parte, ao comezo, que finalmente conseguira desarticular, elo por elo, a maldita cadea que suxeitaba todo o seu ser. Xa que logo, o desenlace era para min completamente inesperado e confesarei francamente que, cando o coñecín, a pesar de todo o seu aparato de minuciosa verosimilitude, desconfiei instintivamente. Ignoro se o lector compartirá a miña impresión sobre este aspecto; mais direi que a maneira sutil, enxeñosa, pola que o infortunado sae do labirinto encantado no que se perdera pola súa culpa, pareceume unha invención a favor dun certo cant británico, un sacrificio no que a verdade era inmolada en honra ao pudor e aos prexuízos públicos. Lembrade cantas precaucións tomou antes de iniciar o relato da súa Ilíada de males, e con que coidado estabeleceu o dereito de facer confesións, mesmo aproveitábeis. Tal país quere desenlaces morais e tal outro desenlaces consoladores. Así, as mulleres, por exemplo, non queren que os malvados sexan recompensados. Que diría o público dos nosos teatros se non atopase, ao final do quinto acto, a catástrofe querida pola xustiza, que restabelece o equilibrio normal, ou máis ben utópico, entre todas as partes –esta catástrofe equitativa, esperada pacientemente durante catro actos? En resumo, acho que o público non ama os impenitentes e que os considera gustoso como indolentes. De Quincey pensou o mesmo e actuou en consecuencia. Se estas páxinas, escritas anteriormente, caesen por azar baixo a súa ollada, imaxino que se dignaría a sorrir con compracencia pola miña precoz e motivada desconfianza; en todo caso, apóiome no seu texto, en toda outra ocasión tan sincero e tan penetrante, e podería anunciar aquí unha terceira prostración perante o ídolo negro (o que implica unha segunda) da que falaremos máis tarde.
Sexa como for, velaí o desenlace. Desde había tempo o opio xa non exercía o seu imperio por encantamento, senón por torturas e esas torturas (o que é perfectamente críbel e está de acordo con todas as experiencias relativas á dificultade de romper vellos costumes, sexa cal for a súa natureza) comezaran cos primeiros esforzos por se desembarazar daquel tirano cotián. Entre dúas agonías, unha procedente do uso continuo, a outra da hixiene interrompida, o autor preferiu, dinos, a que implicaba unha oportunidade de liberación. «Non sabería dicir canto opio tomaba nesa época, porque o opio que utilizaba comprárao un amigo meu, que logo non quixo que llo pagase; de modo que non podo determinar que cantidade absorbía no espazo dun ano. Creo non obstante que o tomaba moi irregularmente e que variaba a dose de cincuenta ou sesenta grans a cento cincuenta por día. A miña primeira preocupación foi reducila a corenta, a trinta e, finalmente, sempre que podía, a doce grans.» Engade que entre os diferentes específicos con que ensaiou, o único do que tirou proveito foi da tintura amoniacal de valeriana. Mais, para que (fala el) continuar este relato da convalecencia e da curación? A finalidade do libro era mostrar o maravilloso poder do opio, sexa para o pracer, sexa para a dor; o libro, polo tanto, acabou. A moral do relato diríxese soamente aos comedores de opio. Que aprendan a tremer e que saiban, por este exemplo extraordinario, que se pode, despois de dezasete anos de uso e oito de abuso, renunciar a esta substancia. Oxalá poidan, engade, desenvolver máis enerxía nos seus esforzos e alcanzar finalmente o mesmo éxito!
«Jeremy Taylor (12) conxectura que quizais é tan doloroso nacer como morrer. Acho que é moi probábel; e durante o longo período consagrado á dominación do opio, experimentei todas as torturas do home que pasa dun modo de existencia a outro. O resultado non foi a morte, senón unha especie de renacemento físico… Conservo aínda como unha lembranza do meu primeiro estado; os meus soños non son perfectamente tranquilos; a temíbel turxencia e a axitación da tempestade non están completamente apouvigadas; as lexións que poboaban os meus soños retíranse, mais non partiron todas; o meu sono é tumultuoso e, semellante ás portas do Paraíso cando os nosos primeiros pais se viraron para contemplalas, está sempre, como di o verso terríbel de Milton:
Atestado de rostros hostís e brazos flamíxeros.»
O apéndice (que data de 1822) está destinado a corroborar máis polo miúdo a verosimilitude deste desenlace, a lle dar, por así dicilo, unha vigorosa fisionomía médica. Descender desde unha dose de oito mil gotas a unha dose moderada oscilante entre trescentas e cento sesenta era, certamente, un magnífico triunfo. Mais o esforzo que quedaba por facer requiría aínda máis enerxía da que o autor se esperaba, e a necesidade deste esforzo fíxose cada día máis evidente. Observou particularmente un certo endurecemento, unha falta de sensibilidade no estómago, que semellaba presaxiar unha afección de cirrose. O médico afirmou que continuar a consumir opio, aínda que en doses reducidas, podía conducir a tal resultado. A partir de entón, promesa de abxurar do opio, de abxurar completamente. O relato dos seus esforzos, dos seus titubeos, das dores físicas resultantes das primeiras vitorias da vontade, é verdadeiramente interesante. As diminucións son progresivas; dúas veces consigue chegar a cero; logo recaídas, recaídas coas que compensa amplamente as abstinencias precedentes. En resumo, a experiencia das primeiras seis semanas dá como resultado unha espantosa irritabilidade en todo o sistema, particularmente no estómago, que ás veces recobraba o seu estado de vitalidade normal e outras veces sufría de maneira estraña; unha axitación que non cesaba día e noite; un sono (que sono!) de tres horas como moito sobre vinte e catro, e tan lixeiro que oía os máis pequenos ruídos entorno a el; a mandíbula inferior constantemente inchada; úlceras na boca e, entre outros síntomas máis ou menos deplorábeis, violentos espirros que, por outra parte, acompañaron sempre as súas tentativas de rebelión contra o opio (esta especie nova de enfermidade duraba ás veces dúas horas e reincidía dúas ou tres veces ao día); ademais, unha gran sensación de frío e, para terminar, un terríbel reuma, o que nunca se producira baixo o efecto do opio, mediante o uso dos amargos conseguiu restituír o estómago ao seu estado normal, é dicir, a perder, como o resto dos homes, a conciencia das operacións da dixestión. O día corenta e dous, desapareceron finalmente todos estes síntomas alarmantes para deixaren paso a outros; mais ignora se estes son consecuencias do anterior abuso ou da supresión do opio. Así, a abundante transpiración que, mesmo cara ao Nadal, acompañaba calquera redución diaria da dose, cesara completamente na estación máis quente do ano. Mais outros sufrimentos físicos poden atribuírse á temperatura chuviosa de xullo na parte de Inglaterra en que estaba situada a súa residencia.
O autor empurra a súa preocupación (sempre para acudir en axuda dos infortunados que poderían acharse no mesmo caso que el) até nos entregar un cadro sinóptico, datas e cantidades á vista, das cinco primeiras semanas nas que empezou a levar a bo termo a súa gloriosa tentativa. Aparecen terríbeis recaídas, como de cero a 200, 300, 350. Mais talvez o descenso foi demasiado rápido, mal graduado, dando lugar así a sufrimentos superfluos que o forzaban ás veces a procurar axuda na mesmo fonte do mal.
O que me confirmou sempre a idea de que este desenlace era artificial, cando menos en parte, é un certo ton de broma, de burla e mesmo de mofa que reina en varios lugares deste apéndice. En fin, para demostrar que non concede ao seu miserábel corpo aquela atención fanática dos valetudinarios, que pasan o tempo a se observaren a si mesmos, o autor esixe para o seu corpo, para este miserábel «farrapo», aínda que non sexa máis que para castigalo por atormentalo tanto, o deshonroso trato que a lei inflixe aos peores malfeitores; e se os médicos de Londres xulgan que a ciencia pode tirar algún beneficio da análise do corpo dun comedor de opio tan teimudo como o foi el, légalles voluntariamente o seu. Certas persoas ricas de Roma cometían a imprudencia, despois de faceren un legado ao príncipe, de obstinarse en viviren, como di ironicamente Suetonio, e o César, que se compracera en aceptar o legado, sentíase gravemente ofendido por aquelas existencias indiscretamente prolongadas. Mais o comedor de opio non teme por parte dos médicos desconcertantes mostras de impaciencia. Sabe que deles só se poden esperan sentimentos análogos aos seus, é dicir, respondendo a aquel puro amor da ciencia que lle impulsou a el mesmo a ofrecerlle o fúnebre regalo do seu precioso despoxo. Oxalá este legado se remita a un tempo infinitamente afastado! Oxalá este penetrante escritor, este enfermo encantador até nas súas bromas, poida sernos conservado máis tempo aínda que o fráxil Voltaire, que tardou, como se di, oitenta anos en morrer! (13)
VI
O XENIO NENO
As Confesións datan de 1822 e os Suspiria, que son a súa continuación e que as completan, foron escritas en 1845. Así o ton, senón é completamente diferente, si é máis grave, máis triste, máis resignado. Mentres percorría tantas e tantas veces estas páxinas singulares, non podía impedirme divagar sobre as diferentes metáforas das que se serven os poetas para pintaren ao home que regresou das batallas da vida; é o vello mariñeiro co lombo encurvado, coa cara traballada por unha rede inextricábel de engurras, que achega á calor do fogar unha heroica armadura escapada de mil aventuras; é o viaxeiro que se vira pola noite cara aos campos que cruzou pola mañá e que lembra, con tenrura e tristeza, as mil fantasías que posuíron o seu cerebro mentres atravesaba aquelas rexións, agora vaporizadas en horizontes. É o que, dunha maneira xeral, me gustaría chamar o ton do fantasma; acento nada sobrenatural mais case estraño á humanidade, metade terrestre e metade extraterrestre, que achamos algunhas veces nas Memorias de ultratumba, cando, calados a cólera ou o orgullo ferido, o desprezo do gran René polas cousas da terra se fai completamente desinteresado!
A Introdución dos Suspiria ensínanos que o comedor de opio, a pesar de todo o heroísmo desenvolvido na súa paciente curación, tivo unha segunda e unha terceira recaída. É o que el chama a third prostration before the dark idol. Incluso omitindo as razóns fisiolóxicas que alega para a súa escusa, como o non controlar prudentemente a súa abstinencia, acho que este infortunio era doado de prever. Mais esta vez non é cuestión de loita nin de rebelión. A loita e a rebelión implican sempre unha certa cantidade de esperanza, mentres que o desespero é mudo. Alá onde non hai remedio, os máis grandes sufrimentos resígnanse. As portas, noutrora abertas para o regreso, volvéronse fechar e o home camiña docilmente cara ao seu destino. Suspiria de profundis! O libro está ben titulado.
O autor nin teima xa en nos persuadir de que as Confesións foran escritas, en parte cando menos, cunha finalidade de saúde pública. Tiñan por obxecto, dinos francamente, mostrar que poder ten o opio para aumentar a facultade natural de soñar. Soñar magnificamente non é un don concedido a todos os homes e, mesmo entre os que o posúen, corre o risco de diminuír cada vez máis pola disipación moderna sempre crecente e pola turbulencia do progreso material. A facultade de soñar é unha facultade divina e misteriosa, porque é polo soño que o home se comunica co mundo tenebroso polo que está rodeado. Mais para se desenvolver libremente, esta facultade necesita a soidade. Canto máis se concentra o home, máis é apto para soñar amplamente, fondamente. Ora, que soidade maior, máis serena, máis separada do mundo dos intereses terrestres, que a creada polo opio?
As Confesións contáronnos os accidentes de mocidade que poderían lexitimar o uso do opio. Mais até o de agora houbo dúas lagoas importantes, unha que fai referencia aos soños xerados polo opio durante a estadía do autor na universidade (é o que el chama Visións de Oxford); a outra, o relato das impresións da súa nenez. Así, na segunda parte como na primeira, a biografía servirá para explicar e verificar, por así dicilo, as misteriosas aventuras do cerebro. É nas notas relativas á nenez que acharemos o xerme dos estraños soños do home adulto e, mellor dito, do seu xenio. Todos os biógrafos comprenderon, de maneira máis ou menos completa, a importancia das anécdotas que se refiren á infancia dun escritor ou dun artista. Mais acho que esta importancia nunca foi suficientemente afirmada. Con frecuencia, ao contemplar obras de arte, non na súa materialidade facilmente perceptíbel, nos xeroglíficos demasiado claros dos seus contornos, ou no sentido evidente dos seus temas, senón na alma da que están dotadas, na impresión atmosférica que comportan, na luz ou nas tebras espirituais que derraman sobre as nosas almas, sentín penetrar en min como unha visión da infancia dos seus autores. Un pequeno desgusto, unha pequena alegría de neno, desmesuradamente agrandados por unha exquisita sensibilidade, convértense máis tarde no home adulto, mesmo ao seu pesar, no principio dunha obra de arte. Finalmente, para me expresar dunha maneira máis concisa, non sería fácil demostrar, mediante unha comparación filosófica entre as obras dun artista maduro e o estado do seu espírito cando era neno, que o xenio non é máis que a infancia claramente formulada, dotada agora, para se expresar, de órganos virís e poderosos? Non obstante, non teño a pretensión de entregar esta idea á fisioloxía como algo máis que unha pura conxectura.
NOTAS
(12) Jeremy Taylor, filósofo inglés a quen de Quincey, por erro, atribúe aquí unha reflexión de Lord Bacon. De Quincey en posteriores edicións corrixiu tal erro, polo que se deduce que Baudelaire utilizou unha edición anterior a 1856, a primeira corrixida.
(13) Tanto a edición orixinal de Os paraísos artificiais como as distintas edicións que consultamos, Baudelaire, Oeuvres complètes I, París Bibliothèque de la Pléiade, 1975 (texto estabelecido, presentado e anotado por Claude Pichois) e Baudelaire, Oeuvres complètes, Paris, Éditions du Seuil, 1968 (Prefacio, presentación e notas de Marcel A. Ruff), engaden neste punto como nota de Baudelaire o texto que nós colocamos como presentación.
NOTA DE PALAVRA COMUM: a foto de Thomas de Quincey provém da Wikipédia.
You might also like
More from Críticas
ATIRAR UM OSSO À ESPERA de Rita Pitschieller Pupo | Luís Serguilha
ATIRAR UM OSSO À ESPERA de Rita Pitschieller Pupo, por Luís Serguilha
Sobre “Estado Demente Comrazão”, de Paulo Fernandes Mirás | Alfredo J. Ferreiro Salgueiro
Estado Demente Comrazão é um livro complicado. É por isso que não está na moda. Parabéns ao seu autor!
