– Palavra Comum: Que representa para ti a literatura?
– Xosé Duncan: É a forma de expresión na que decidín plasmar os meus soños e pesadelos. Non foi a miña primeira opción nin tampouco a única, porén, é coa que máis cómodo estou e coa que, penso, acado os mellores resultados. É, tamén, o xeito de transmitir historias que acho máis persoal, íntimo e particular. Hai obras de teatro e filmes marabillosos, xaora, mais xa dan parte do imaxinario feito, ben por medio de escenarios, efectos especiais, vestiarios ou, mesmo, as interpretacións. Cando asistimos a unha produción teatral ou cinematográfica, máis do oitenta por certo (case o cen por cen se se trata dunha obra yanki) está xa creado e sérvese en bandexa aos ollos da audiencia. Na literatura, malia existir unha emisión e unha recepción, a porcentaxe de aporte está, como pouco, ao cincuenta por cento. O libro narra e describe a súa historia mais é a persoa receptora a que decide como son os escenarios, visualizándoos na súa mente. Se non fose algo que facemos acotío semellaría algo máxico, non si? De aí que, en moitas ocasións, me mostre tan crítico co purismo exacerbado que analiza as obras literarias. Considero que perden moito tempo examinando as estruturas e as normas, deixando nun segundo plano o realmente importante, a historia, o fondo, a mensaxe que querían transmitir esas palabras impresas nas páxinas do volume. Aínda que, claro, despois diremos que como se vai facer unha recensión ou unha crítica diso que é tan subxectivo… Non sei, se es crítico dunha arte terás que aportar algo máis que se fixeses reviews de trebellos tecnolóxicos, non? Se @s creador*s temos que crear fantasía, dándolle forma coas palabras, as críticas deberían tratar a partes iguais ambos compoñentes. Haberá xente que le un libro e esixirá a perfección na súa sintaxe e semántica e outra que o lerá polo mero pracer de gozar coa súa lectura e a súa historia.
– Palavra Comum: Como entendes (e practicas) o processo de criação literária -e artística, em geral-?
– Xosé Duncan: Eu sempre parto dun concepto, dunha idea. Normalmente dunha imaxe ou unha escena na que sitúo unha personaxe e imaxino o que estará a sentir. A partir de aí, debuxo un mundo ao seu redor e engado actrices e actores secundarios e penso nun punto de partida, nun acontecemento ou feito no que se ve envolt@ es@ protagonista e que detone o comezo da trama. Gusto da evolución natural e lóxica da aventura e por ese motivo, e moitos outros menos xustificados, non teño definido a priori o argumento completo nin, moito menos, o final. É certo que iso pode crear un desasosego enorme e pesa como unha laxe a incerteza de se vou ser capaz de continuar esa estrada sen asfaltar. Mais é a única forma que coñezo de gozar da historia do mesmo xeito que o fará quen me vaia ler. Tamén estou convencido de que a narración ten así a súa máxima liberdade para fluír nunha dirección ou noutra a medida que as personaxes van gañando peso e van aportando os seus propios dramas (non concibidos de antemán).
Non vou mentir. Algunha vez tentei facer un marabilloso esquema, cos puntos básicos de cada capítulo, o nexo de unión entre todos eles e o fluxo que debería seguir a trama principal. No segundo capítulo ocorréuseme meter unha personaxe secundaria que gañou tal peso que fixo tremer os cimentos de todo canto pensara. Quen son eu para lle dicir a unha personaxe que non merece máis que medio capítulo de gloria? A maioría das veces elas saben o que deben facer moito mellor ca min.
– Palavra Comum: Qual consideras que é -ou deveria ser- a relação entre a literatura e outras artes (música, fotografia, plástica, etc.)? Tens experiências neste sentido?
– Xosé Duncan: Non estou moi seguro de que debese haber unha relación como tal, alén de servir de inspiración bidireccional. Quero dicir que creo que unha canción pode inspirar unha pintura e que unha pintura pode ser a idea de arranque dun relato ou novela, mais penso que cada arte debe manter a súa esencia e significado. É certo que un poema se pode musicar (por mor da súa propia musicalidade) mais se o dotamos de toda a liberdade que pode ter, racharía a estrutura típica das cancións que estamos afeitos a escoitar. De feito, se tivésemos que chegar a un punto intermedio, o elemento artístico de orixe deixaría de ser o que era na súa achega ao elemento de destino.
No pasado Culturgal houbo unha xornada moi interesante para crear sinerxías entre profesionais de diferentes sectores. En concreto, para pór en contacto xente do audiovisual con xente da literatura. Alí tiven a sorte de me reunir, por mediación de Urco, cunha rapaza e cun rapaz de Ourense chamados Faino Estudio para vermos de levar Hostal Norte ao audiovisual. Imaxínate todo o traballo necesario, apaixonante por suposto, para adaptar a miña novela curta a un filme ou serie. Manteríase toda a súa esencia, si, mais convertela nun produto axeitado implica, como mínimo, transformar o escrito nun guión e darlle un bo repaso á trama e aos diálogos. Xa non che digo nada se falamos dunha novela de maior extensión ou que aconteza nun entorno máis amplo, ou con máis exteriores, que o meu angosto e podre hostal.
Outra cousa diferente é se falamos d@s creador@s das distintas disciplinas. Pareceríame marabilloso recuperar as vellas charlas nos cafés onde se reunisen artistas da pintura, da poesía, da narrativa, da música, da fotografía, do audiovisual e intercambiasen inquietudes e xeitos de plasmar a realidade. Penso que iso si sería moi enriquecedor. Hai cousa de dous anos tentamos organizar unha serie de charlas, no Café Universal da Coruña, que demos en chamar Follas de outono, letras de inverno. O concepto era envorcar a literatura inesperadamente e a tempo real nun café e ver como reaccionaría a clientela e como reaccionariamos nós. O resultado, outra reunión máis entre amig@s como as que facemos cando presentamos as nosas novelas. A xente non intervén, mira de esguello como se non fose con eles, como se fósemos bich@s rar@s falando de cousas raras.
– Palavra Comum: Quais são os teus referentes (num sentido amplo)?
– Xosé Duncan: Desde os nove aos quince anos lin todo canto de fantasía, misterio, terror e ciencia-ficción caía nas miñas mans. Principalmente, grazas á biblioteca da miña escola, á biblioteca que había nos baixos do Arquivo do Reino de Galicia e á que había nos Xardíns de Méndez Núñez. Tamén axudaron moito as coleccións de libros e novelas que tiñan a miña veciña do segundo e o meu veciño do piso do lado. Tiven a inmensa sorte de acceder ás obras de Jack London, Poe, Stevenson, H. G. Wells, Conan Doyle, Stoker e Shelley. Cando cheguei ao bacharelato tomei unha das poucas decisións acertadas da miña vida e escollín Ética, librándome da Relixión e gozando coas marabillosas historias de Crónicas marcianas, O señor das moscas, Un mundo feliz, Fahrenheit 451… Despois diso só puiden adicarme a ler cómics e facerme coa colección de terror do Círculo de Lectores.
Non sei. Sempre me chamou todo aquilo que, aínda que reflexionase sobre a realidade social, política e económica, permitíame unha evasión da vida diaria e unha perspectiva de ver as cousas menos adulterada que as novas que aparecían na televisión e nos xornais. A humanidade non é tan especial como se pensa. Todo o que está a facer agora xa o fixo antes, dun xeito ou outro, pero xa o fixo. Por iso gusto tanto da fantasía. Por aportar unha visión directa e clara, malia que pareza disfrazada de túnicas de magos e de máquinas futuristas, do peor e do mellor que somos quen de facer, aos demais e a nós mesmos.
– Palavra Comum: Que caminhos (estéticos, etc.) estimas interessantes para a literatura, e quaisquer outras artes, na sua comunicação com a sociedade?
– Xosé Duncan: É difícil porque, na miña opinión, debería camiñar simultaneamente por dous vieiros. Un deles ten a obriga de facer chegar uns valores e unha aprendizaxe, sobre todo se pensamos na literatura orientada ás crianzas. O outro é o de se manter actualizada, próxima e atractiva. Penso que a palabra clave é sintonía. Se te empeñas en manter un sistema obsoleto e desfasado, crearás desacordes e roturas de entendemento, farás pensar á xente que non estás na súa onda, na súa frecuencia. Mais eses só serían o primeiro paso. As artes deberían sorprender, revolucionar, forzar á xente a evolucionar, seren vangardistas. Se tentas combinar estes tres camiños verás que podes facer de todo agás ser conformista. Obviamente, isto é de todo menos comercial e, polo tanto, de pouco interese para aqueles profesionais que traballan nas artes coa única pretensión de gañar cartos, sen querer asumir as obrigacións que implica conservar e promover a cultura. Cando se ve un feixe de libros como un saco de patacas, hai un problema grave.
– Palavra Comum: Que perspetiva tens sobre o estado da língua e a cultura, e que conexões -reais ou potenciais- encontras com outros espaços culturais (nomeadamente a Lusofonia)?
– Xosé Duncan: Ás veces dá a sensación de que a lingua sobrevive grazas á permisividade dos poderosos que, por outra banda, non se interesan por ela en absoluto. Se o miras do xeito máis obxectivo posíbel, terás a impresión de estar a presenciar como os dous derradeiros exemplares de panda mastigan bambú. Vivos, si, mais pechados nunha gaiola controlada e vixiada. Non semella que o galego, e a cultura galega, sexa un animal vivo e ceibe. De feito, estou convencido de que non remataron con nós porque somos minoritarios dentro da propia Galiza. Non quero nin imaxinar a cantidade de organizacións ‘bilingües’ que se crearían, e racharían as súas vestimentas, se chegásemos a ter o número de falantes que nos corresponde. Digo que nos corresponde porque, como efecto natural e lóxico de vivir nunha nación cunha cultura e idioma propio, o normal é que a xente falase o devandito idioma. O estraño sería que a xente en Grecia se empeñase en falar suahili, por exemplo.
En canto á conexión coa Lusofonía, agás os intercambios que fan algúns activistas culturais de ambos ‘bandos’, non vexo que haxa unha intención clara de crear unha conexión estable e permanente. Supoño que para dar un primeiro paso, sería necesario un achegamento das linguas a un estado final de converxencia. O complicado é que esa converxencia sería, máis ben, unha conversión do galego ‘normativo’ no galego ‘internacional’ e dada a delicada situación do galego ‘normativo’ actual, que semella contra natura para os galegofalantes do rural, non quero nin imaxinar o que sería implantar o galego ‘internacional’ nun colectivo falante ferido de morte.
– Palavra Comum: Como seria a tua Galiza Imaginária? Há algo dela que exista já, do teu ponto de vista?
– Xosé Duncan: Só existe dela esa xente que ama a súa cultura, a súa lingua e a terra que os viu nacer. Elas e eles son, en realidade, a Galiza que me imaxino. O malo é que vivimos nun país onde se nos quere facer ver que o normal é o de fóra e que querer o de dentro é ser pouco menos que terrorista. Resulta que amar a túa bandeira por riba de calquera outra é ser independentista (no sentido pexorativo da palabra que queren facer trending-topic certos medios de ‘comunicación’) e amar unha bandeira imposta é ser unha persoa civilizada, demócrata e responsábel. Habería que ver como actuarían todos eses demócratas se fose á súa casa o veciño do segundo a decidir cando ten que poñer a calefacción, cando debe apagar e acender a luz e, ademais, calcular canto ten que pagar por elas. Xa non che poño outros exemplos igual de aplicábeis pero bastante máis inmundos e de mal gusto. Para que a miña Galiza Imaxinaria existise, antes tería que existir un pobo galego, non individuos contados. Agás a terra que amo e a xente que a ama coma min, non hai nada da miña Galiza Imaxinaria hoxe en día.
– Palavra Comum: Fala-nos de Contos Estraños, Urco e Lermos.gal… Que representam para ti?
– Xosé Duncan: Son afortunado por nacer como escritor á vez que naceu Contos Estraños. Fun medrando e madurando grazas á posibilidade de publicar os meus relatos nos seus volumes colectivos. Iso deume o pulo e a ilusión necesarios para manter un ritmo, crear un método de traballo e forzarme a parir novos escritos para cada unha das súas convocatorias. Alí se forxou a triloxía As Crónicas de Bran e, co paso do tempo, abriume as portas a publicar no selo Alcaián de Urco. Nesta editorial saquei Hostal Norte e xa están planificadas as miñas dúas vindeiras novelas, unha estará chegando ás librarías no momento en que se publique esta entrevista e a outra está prevista para 2017.
Así como Contos significou o meu nacemento, sen ese proxecto eu non tería chegado a escribir, Urco era a editorial na que eu soñaba con publicar. Por liña narrativa, política empresarial e coidado nas publicacións era para min o teito en galego, a meta á que quería chegar, así que… que podo dicir? Despois de tres anos de traballo, entrei na casa na que quería vivir, agora xa só queda mellorar todo canto poida para que sigan contando comigo.
En canto a lermos.gal, para min foi unha evolución natural de colaboración con xente coa que viña traballando no eido narrativo. Queriamos facer unha web literaria fóra das normas estabelecidas. A idea era achegar a literatura galega á xente da rúa, mesmo a aquelas persoas que nunca leran en galego mais que si tiñan interese ou curiosidade en saber máis do que se estaba a facer. Non entramos en carreiras nin competicións por sabermos máis que outros medios nin en estarmos máis preparados ou relacionados con organismos, institucións ou editoriais. A nosa misión como medio divulgativo é xusto a que comentabamos do camiño de comunicación entre a literatura e a sociedade. Lermos.gal naceu para sintonizar coa xente, para falar das letras galegas no seu idioma.
– Palavra Comum: Que projetos tens e quais gostarias chegar a desenvolver?
– Xosé Duncan: Como dicía antes, acaba de saír do prelo Negruña, no selo Alcaián de Urco. Como a definiu Tomás González Ahola, unha novela entre o fantástico, o post-apocalíptico e o terrorífico. É a novela máis complexa, das que levo escritas até o momento, en canto a tarefa de documentación e gardar coherencia coa realidade. Para min, Negruña é unha crónica dos meus anos de adolescencia na Coruña, mais ambientada no século XXIV, na que falo das diferenzas sociais entre o centro e os barrios, entre a xente ‘vip’ da Coruña de toda a vida e os traballadores que chegamos da aldea e axudamos a facela medrar co noso traballo. Aínda que unha cousa levou á outra e rematei por mesturar esa trama cunha historia post-apocalíptica de exterminio da clase obreira e a procura, a través da historia da humanidade, do ‘lume no sangue’ dos escollidos, perseguidos por Rasputín e pola Sociedade Thule até ese futuro próximo no que está ambientado Negruña. Así que, espero, este ano tocará percorrer librarías e feiras para facer presentacións desde agora até o Culturgal.
Tamén teño a posibilidade de comezar a colaborar en certos proxectos editoriais que, aos poucos, servirán para ampliar a miña experiencia na coordinación e edición de libros colectivos. Non sei, supoño que nos meus plans a curto e medio prazo está traballar para que a cultura galega sexa o máis rica e variada posíbel.
You might also like
More from Entrevistas
À conversa com Luciene Carvalho | Carla Nepomuceno
Luciene Carvalho, a primeira mulher negra no Brasil a assumir a presidência de uma Academia de Letras
Tono Galán expus na Corunha | Alfredo J. Ferreiro
Tono Galán (A Corunha, 1967) é um artista corunhês muito polifacético que, embora se esteja agora a dedicar fundamentalmente à …
