BAUDELAIRE
Presentáronme a el.
Pestanexou como un pombo, finchou e inclinouse:
«Señor, díxome, cando tiña a sarna…»
Pronunciou sarna como os incríbeis1 dicían chaamant2, e detívose.
Contaba co efecto que produciría e xulgaba que o mantiña completamente desde o principio.
Respondín tamén sen pestanexar:
«Está xa curado?».
Ficou de pedra, ou cando menos tardou un minuto en reporse. Ollei con curiosidade ese falso sarnoso e notei axiña que tiña unha cabeza de comediante: a cara afeitada, rosácea e inflada, o nariz graxo e grande, os labios melindrosos e crispados, a ollada tensa; os seus ollos, que Monselet3 definía dúas gotas de café negro, mirábanvos raramente de fronte. Tiña o aspecto de procuralos na mesa mentres falaba, abalando o busto e arrastrando a voz.
Levaba no pescozo, como gravata, un fular vermello, sobre o que caía un enorme colo de camisa á Colin4 e encerrado nun gran gabán marrón abotoado e que flotaba como unha sotana.
Había nel algo de cura, de vella e de comediante.
Non quero insultar as súas cinzas: infeliz, non é a inxuriar senón a compadecer.
Encontrei a Baudelaire moitas veces. Sempre na rúa, Baudelaire nunca me inspirou outra cousa que piedade. Mesmo no momento do seu éxito máis grande, dicíame que esta poeira caería rapidamente e que levaría vivo o loito da súa reputación, suplicio para un poeta deste tempero e un home deste orgullo!
Poeta, non o era por mediación do ceo, traballara horribelmente para conseguilo. Tivo un minuto de gloria, un século de agonía: terá dez anos de inmortalidade?
Apenas!
Os seus admiradores poden, como moito, esperar que un día un curioso ou un refinado aloxará este louco nun volume tirado a cen exemplares, en compañía dalgúns excéntricos enlamados. Non pidamos máis para el: non merece máis: e cantos caeron que eran máis dignos de seren embalsamados nas páxinas dun Elzévir5, mais estes morreron tísicos e non loucos. Non tiveron as preocupacións terríbeis e as angustias mesquiñas que tivo toda a súa vida este forzado lúgubre da excentricidade.
Nacido burgués xogou aos Cabrions6 pálidos toda a súa vida. Deixou a súa razón, era xustiza: non se fan bromas tan impunemente nin tan descaradamente como fixo el con algunhas leis fatais que non hai que sufrir covardemente, mais que tampouco hai que desafiar. Non se esgota así o cerebro e o pensamento, ou ben a noite faise no cerebro, o sangue convértese en augas nas veas e só queda dun home un anaco de carne mesta e insípida como un lote de carne inflada que bambea e tremelica na insensibilidade dunha agonía penosa.
Ah, non valía mellor vivir dun traballo coñecido, simple mortal máis que correr detrás das rimas estrañas e os títulos fúnebres! Mal momento este, por outra parte, para os biblistas de sancristía ou de cabaré! Época a nosa rideira e desconfiada e na que non se deteñen moito tempo o relato dos pesadelos e o espectáculo das éxtases. Era xa mostrar que non tiña moi bo olfacto emprender semellante campaña na data en que Baudelaire a iniciou! Que Satán teña a súa alma!
Satán era ese demiño anticuado, acabado, que el se impuxera a tarefa de cantar, de adorar e de bendicir! Por que? Por que o diabo máis que o bo Deus?
É que, vede, este bocalán de inmoralidade, era no fondo un papahostias, non un escéptico. Non era un demoledor, senón un crente. Non era máis que o papagaio dun misticismo parviolo e triste no que os anxos tiñan ás de morcegos con caras de puta: velaí todo o que inventara para nos abraiar, este Jeune France7 demasiado vello, este libre pensador tunante.
Asombrouse pouco, torturouse moito e finalmente xogou un xogo de inxenuo a levar unha vida de vítima! Mal especulador! Pequeno impío!
Tiña, este impío, hipocrisías de seminarista e o temperamento dun clerical. Tiña sempre a xusta audacia do mal cura que, devorado por apetitos agachados, enganaría á súa consciencia e trataría de satisfacer ao mesmo tempo a súa fe divina e a súa curiosidade malsá. Non tiña a saúde dun libertino e tiña no seu inferno unha portiña escondida pola que se podía subir ao Ceo.
Era, por algún lado cando menos, un rebelde? Veña, ho! Non era máis que un egoísta que traballaba penosamente a súa gloria e que non sufría senón que gozaba coas dores dos outros, porque podían inspiralo e axudar á súa musa ameazada de esterilidade a parir algún feto que el chamaba o embrión dun mundo. Explicábao nos cenáculos, nos cafés e non pedía máis. Incapaz de conmover aos que non preparara, presumía de aristócrata do pensamento que se exilia cos seus fieis ao país das altas ideas.
Acreditaba no seu xenio? Non estou moi seguro como non estou moi seguro –vaites!– de que algunha fez comese haxix ou bebese opio!
Existencia dolorosa, alma desesperada, acreditádeme! Cando, a soas consigo mesmo, se miraba e, golpeándose a fronte ou o corazón, oía a súa cabeza que comezaba a se rachar e o seu peito que soaba oco, neses momentos, cando era necesario evocar o pesadelo e padexar o horrible, a fatiga agoniábao, o noxo tomábao, talvez mesmo, mentres manipulaba os seus versos, tamén chegaba o medo! Chegaba a estar seriamente posuído!
En todo caso, aburríase a morte: non o dubidedes!
O traballo consola e fortifica. Non era un preguizoso: era o máis terríbel dos laboriosos. Mais é necesario que o traballo beneficie: é preciso non morrer de aburrimento no esforzo inútil e non ter soamente as dores da concepción.
Baudelaire sentía unicamente o seu orgullo axitarse e acedarse, mais tiña as entrañas pobres e retorcíase sen dar a luz. Ah!, por que non se fixo profesor de retórica ou vendedor de escapularios este didáctico que quería imitar os fulminados, este clásico que quería abraiar a Prudhomme, que non era, como dixo Dusolier8, máis que un Boileau histérico e ía a xogar aos Dante polos cafés. Non era o poeta dun inferno terríbel, senón o condenado dun inferno burlesco. Instruído da súa infecundidade polas dores secretas das noites solitarias, intentou facer crer, a forza de espírito, no seu xenio, e dise que podía aparecer excepcional en aparencia singular.
Púxose a atravesar, el tamén, Ravena e quixo que os nenos se virasen. Só o seguiron os cans, que encirraba aposta. Mais, nas conversas e nos bares, o que esperara chegou. Conquistou unha celebridade. Se fixese soamente versos e ningunha farsa, sería simplemente o Siméon Pécontal9 da pornografía, mais xesticulou e dislocouse. Fálase das súas dislocacións, rise das súas xesticulacións; non son necesarias xa para interesaren a eses xornalistas que están cansos de banalidades e ávidos do inesperado, enfastiados que o monstro divirte. Baudelaire fíxose monstro.
Ora, en 1848, saía en camisa azul cun chapeu alto a golpear de novo sobre a cabeza e gatos de manteiga fresca nas mans, ora vestíase de negro e calzaba zocos enlamados de esterco para chamar á desorde.
Un mes, ía afeitado e tisnado como unha rapaza, o outro tiña a barba enorme e os cabelos ao cepillo. Quitaba, segundo as necesidades, os pelos e engadía guechos ao rabo do can de Alcibíades10.
Entraba no Café Anglais e dicía: «Mozo, quere pórme un litro?». Tomara o costume de pedir viño a cada momento. Talvez non lle gustaba! Era para manter a curiosidade.
Coñécese a frase que dixo mentres mordía noces frescas:
«Parece que estou a comer o cerebro dun neno».
Cítanse outras que non podo transcribir: aquela, por exemplo, que lanzou nunha cea en casa do escultor C…, para se escusar de chegar demasiado tarde.
Todo isto, ai!, non era gran e bo escepticismo, o lume da ironía francesa, a chamada da alegría gala, era singularidade dolorosa e forzada, a exhibición sabia de frases fenomenais!
Combinaba anticipadamente as súas frases e os seus xestos.
Un pintor amigo noso, que o invitara a comer, apertaba solapadamente o xeonllo a unha muller que amaba.
Baudelaire deuse conta, ergueuse, foi até o pintor e díxolle:
«Vostede é un covarde, porque sabe que eu son un galiña».
Logo volveu sentar e continuou a comer.
Encontreino unha noite no casino e pregunteille o que procuraba alá:
«Veño para pórlle medo ás mulleres!».
Non é que presumise de bruto, xogaba, pola contra, ao precioso infame, quería modernizar o infernalismo de Dante e escuderizar11 o lixo. Ocupábase en parecer distinguido, érao. Debeu, na vida, contentarse con mandar e compracer ás louras.
Mais este corrompido era, con respecto ás mulleres, tímido e, acreditaríao facilmente, torpe. Talvez mesmo a súa corrupción literaria era o froito podre da súa torpeza e da súa incapacidade física!
Condenouse a un papel para o que non estaba feito, e esmagouno!
Indiferente aos grandes espectáculos e, xa que logo, impotente para pintalos, ao non representar impresións, ao se achar enseguida arruinado, apenas escribira dúas páxinas. Demasiado orgulloso para se contentar con ser talento clásico, gloria oficial, inventou, xulgou inventar o diabrotinismo e se figurou que descubrira a Lacenaire e Lesbos.
Bebeu, ou fixo acreditar que bebía o que os seus contemporáneos non se atrevían a beber, e dixo ou fixo dicir que tiña sobre eles a superioridade de sensacións descoñecidas por el investigadas, definidas e adquiridas. Tivo a sorte de atopar a Edgar Poe e traducilo. Nunca debeu ser algo máis que tradutor, el, que non sabía nin inventar nin ver e que, curto de ideas, sen recursos, para conquistar cando menos a reputación de orixinalidade, puíu a súa imaxinación e entoleceu a súa sensibilidade.
Un dos meus amigos viuno, hai algúns meses, na casa onde se apagou. A súa man esquerda inerte e torcida pendía contra o seu peito, coa dereita, ás veces, intentaba erguer os dedos aínda non podres, mais mortos!
Só podía abrir o cuarto dun ollo nesa cabeza que caía demasiado pesada sobre o seu lombo e na que envellecía, como unha luz que morre, a memoria.
Non podía articular máis que unha palabra, como un neno, mais xemía e ría sarcasticamente esta palabra que, con saloucos de cólera ou de alegría, traducía as súas impresións supremas.
Mostráronlle unha flor.
Fíxolle unha risiña co seu sorriso de louco.
«Cré nom! Cré nom!», arrolaba abalando a cabeza, como emocionado polo perfume e o brillo.
Cré nom! Era ora un saúdo ora un xuramento, segundo se lle mostrase unha cousa ou un nome que amara ou odiara!
Cré nom! Era talvez tamén o gruñido idiota do desespero! Quen sabe?
Quizais quería dicir: «Ah, porque fun toda a miña vida un comediante! Volvinme louco eu mesmo, seino e non podo dicilo, e se puidera, orgulloso como son, non o diría!».
Ah!, compadézoo, xúrovolo! Si, compadézoo.
Cantos mortos xa entre os da súa idade! Esta xeración é maldita? Hai nesta horríbeis loucuras e nestas mortes precoces unha razón histórica, fatal. Cal? Pero é preciso inclinarse máis adiante no abismo. Fiquemos hoxe no cemiterio, procuraremos outro día o segredo destas agonías.
(La Rue, 7 de setembro de 1867.)
MUSSET
CARTA A FERRAGUS12
Non sei que día da semana pasada rañou o nariz dun Musset en mármore que acaba de entrar na Comédie-Française.
Que un católico, un puritano, as xentes de partido ou xentes de igrexa xulguen a Musset como vostede o fixo, está ben. O seu escepticismo irrita a súa relixión ou a súa virtude. Mais coñézoo a vostede. Vostede non é católico que eu saiba e demasiado gordo para ser puritano.
Por que, de inicio, reprocharlle a súa vida de bebedor e de libertino e lanzarlle á cabeza ese vaso de absenta no que afogou a súa vida?
Despois de todo, non só se embriagaba el. Foi un suicidio e non un asasinato: o suicidio foi horríbel e lento e afeou e degradou o paciente, mais tense o dereito a achar ridícula ou vergoñosa unha agonía?
Quen sabe, diría eu, o que acontecía no corazón de desesperado, quen sabe se non entraba o orgullo na súa vergoña e se o que lle parece a vostede que era o desprezo polo fermoso non era a preocupación polo mellor! Outros, para se inspiraren, corren polas rúas, baten os bosques, procuran o ruído ou o silencio. Talvez Musset sentía, era o seu único xuíz, que lle era necesaria a orxía para arrastrar o seu xenio e engulía barilmente o veleno que lle puña o corazón e o cerebro a arder! Sabía que o espertar da bebedeira sería esgotador e noxento: a pesar de todo bebía. Se non tivese bebido non tería cantado.
Prefiro que se matase día a día, vaso a vaso e que teñamos un home sobrio de menos e un gran poeta de máis.
Bebía. Mais Chapelain e La Fontaine embebedábanse en Auteil, Régnies, paréceme, mamaba un pouco! E cantos outros! Sei que hai quen non beben mais que xogan e fan trampas, que non mallan nas putas mais corrompen as raparigas: prefiro aínda a embriaguez de Musset nos cabarés sucios ou dourados en compañía de criaturas coas que negociaba, a ese vicios que requiren cómplices ou vítimas.
Mais, que necesidade hai de ir apañar o home detrás do pano, de mostrarme o bébedo degradado e ferido? O home é a funda e o verso a folla: a funda está roída e usada polo alcohol, mais o verso sae fino como un alfinete de ouro ou brillante como unha espada de aceiro. Só teño o verso a xulgar.
Vostede bérrame que esta poesía está bañada de veleno e que as pingas que caen fan un buraco no corazón dunha xeración! Ei!, señor, vostede aínda coida que os poetas poden ser os bos ou os malos xenios dun tempo; vostede considéraos como homes providenciais co historiador de César13, e para me probar que Alfred de Musset é unha praga social, móstrame algúns rapazolos que entoan, cos saloucos da embriaguez, os versos do autor de Les nuits!
Ei!, déixeos beber, mañá estarán enfermos e pedirán unha tila ás súas nais! Se no canto de tila volven á absenta e ao viño branco, da pel da besta, é que teñen o padal seco, o garneato amplo, un gran buraco baixo o nariz, son matadores de vermes e non lectores de versos! Invocan o nome do poeta para escusar a súa bebedeira como vin asasinos invocar o nome dun novelista para explicaren o seu crime. Mais aínda que Musset non nacese eles serían igualmente borrachóns, como tamén os asasinos da viúva Chabessière a coserían a coiteladas, con toda seguridade, a pesar de que non lesen a Boulabert!14
Non crea, señor, tan facilmente á xente que santifica ou estraga á súa maneira as almas! Os grandes homes só son portavoces ou ecos, guerreiros ou estadistas, filósofos ou poetas. Sobre un laúde ou unha futilidade, sobre unha frauta ou unha corneta, os poetas non intentan senón cantar as paixóns dunha época e dun país!
O que xustamente reprocha a Alfred de Musset, dirame vostede, é que non viviu a vida do seu tempo e vostede sérvese de Lamartine e de Hugo para esmagalo. Eu sírvome deles para defendelo!
Pensa vostede que, máis que Musset, Hugo e Lamartine son poetas de liberdade? Non comprometa por unha parvada a súa gloria lexítima! Admiro tanto como vostede, a miúdo, a Victor Hugo, mais este epopeísta, este biblista, no que todo é cuestión de emperadores, de papas e soldados, de Moisés e de Carlos X, de Xehová e de Napoleón, sei que só se converteu por azar nun home de liberdade. Non confundamos, por favor, o exiliado e o poeta, a gloria e a desgraza, e non escusemos todo a causa de Jersey ou de Santa Helena!15
Lamartine é o Belmontet16 dos serafíns, un beato monótono.
Mais ambos descenderon á area en 1848 e velaí por que os glorifica. Porque non quedaron na súa casa! Un deu á República pés de cisne, o outro unha cabeza de aguia e levárona así durmida e sangrante ao matadoiro. Non sabe vostede que Lamartine amoleceu ao pobo en febreiro e que Victor Hugo votou por un Bonaparte presidente o 10 de decembro?17
Vale mellor ser «inútil» como Musset que glorioso como eles.
Ah, vostede faime rir coas súas angustias. Évos completamente triste: pobre home do que Musset non acreditou, nada fixo para acreditar, do que desesperou sen esperar…
Acreditar en que, acreditar en quen!
Hai un credo que hai que seguir e ese credo foi redactado polos seus dous poetas, non si? Lamartine escribiu a metade sobre un anaco de casula, Hugo a outra metade nun pantalón de pel!
Alfred de Musset é moi doutra maneira revolucionario, sen aspirar a selo, que estes pastores de aldea!
O seu escepticismo amargo, a súa desesperación cínica déronlle, non o dubido, un golpe terríbel á fe cristiá! Xulga que sería mellor crer, mais constata que non cre e coa súa man tremente mostra o ceo baleiro! Chama na súa axuda a Xesús?
Xesús?
Os cravos do Gólgota a penas o sosteñen!18
…………………………………………………………………………………………….
Musset xa non sabe cara onde impulsar a súa vida, como administrar a súa alma! Se nacese antes, faríase soldado, mais a era de bronce acabou, os canóns calaron. Só quedan o altar e a tenda; hai que se lanzar en sotana negra aos brazos de Deus ou correr tras a fortuna cos homes de negocios, os ladróns de diñeiro, sobre os pasos do cabalo que achegou á Bolsa a nova do desastre de Waterloo!
Non puido decidirse a se facer axente de cambio-sancristán.
En que converterse? Inicia entón contra o desespero e o noxo unha loita na que deixa a súa razón, a súa dignidade, a súa vida. Óense, en todas as malas épocas, estes berros de noxo e de desespero.
Contou vostede todos os que, desorientados pola derrota, se afundiron desde hai dezaseis anos no arroio? Hai que nomearlle os mortos, os loucos e os agonizantes!
Aqueles, non obstante, viñeran máis tarde a un mundo máis vello: tiñan toda a razón para seren tristes, pero menos dereito a seren desesperados! Por que a humanidade fixo o seu camiño a través de desgrazas e crimes!
Cando Musset chegou aínda se tiña medo de todo, medo do inferno, medo da nada: comprendo que, perante este abismo entreaberto, dubidase, palidecese e que se lanzase apaixonadamente na orxía como os náufragos saltan sobre os bocois e beben deles até morreren cando non esperan xa que haxa no horizonte un barco que os socorra.
Desesperarse hoxe como el se desesperaba sería pueril e miserábel, mais non se chega de primeiras á indiferenza tranquila, á impiedade coraxuda. Musset axudou a trazar o rego ao arar a terra coas súas uñas nos seus accesos de dúbida e as súas bebedeiras de desesperado!
Logo, en verdade non acreditou en nada? Oh mulleres, respondede! Non dixo, con saloucos na voz, os suplicios e as alegrías desas paixóns mortais que son a esperanza da nosa mocidade e que se converten tan a miúdo na desgraza das nosas vidas?
Ferragus, que non acredita que se sufra tanto, que talvez nunca amou, pretende que Musset mente! Non mente, non nos equivocamos, ai!, e os ofendidos recoñécense entre eles!
Ferragus engade que a amante do poeta valía máis que el. Ferragus di unha inxenuidade. É que en amor un vale máis, o outro menos? Pódese, nun prato da balanza, pór as equivocacións e lanzar os beixos no outro? Quen dirá que é o criminal, a que fai melindres ou o que bate, a quen engana ou o que mata?…
Ferragus non cala e engade que Musset estragou o ritmo e comprometeu a rima, o miserábel! Que máis di?
Pero eu quixen defender a Musset e non atacar a Ferragus, mozo de espírito e home honesto equivocado. Paro aquí. Confío a memoria deste morto cuxa vida foi unha longa agonía aos que o amaron, aos que amou, e acho este poeta grande entre todos, só porque sentiu e sufriu como todos nós sentimos e sufrimos. Soubo dicir, cunha horríbel e encantadora elocuencia, o que unha lembranza de amor pode deixar de lamentos, de remorsos, de alegrías punzantes, de dores queridas nun corazón humano!19
(Le Figaro, 7 de xuño de 1868.)
DUMAS PAI E FILLO
I
A ESTATUA DO PAI
En Le cri du peuple non estamos a favor das estatuas. Esta petrificación en pé dunha reputación non vai coas nosas ideas da marcha cara a adiante do espírito humano.
Mais se debemos deixar as teorías de lado por unha vez e ceibar a nosa convicción un domingo, hoxe é o día axeitado, fronte a ese Dumas que foi tan bo rapaz, mesmo tan boa rapaza, cerebro e bolsa furados, demasiado ocupado cos billetes do sufrimento para ter tempo de emitir unha letra e asinar un cheque sobre a posteridade –a posteridade, esa criada que chora nos testamentos dos que se beneficia, ese crocodilo que molla coas súas bágoas a carcasa dos devorados!
Máis unha palabra que ficou anticuada! As literaturas seguen o galope das revolucións, deixando os seus mortos no camiño, para continuaren cara a adiante sen se preocuparen polos mausoleos.
Así, non é o xenio de Dumas que eu xulgo, é o home a quen saúdo, mentres que os aduladores grallan, xustamente porque el insultou, co descaro de toda a súa vida, as tradicións de rigor e de solemnidade que conducen ás xentes á inmortalidade da Academia ou do monumento.
É dos nosos porque foi un irregular de comportamentos, este gran regular do traballo –porque escribiu algunha vez cunha pucha de muller chantada con forza na súa cabeza crespa, mentres que outros levaban a diadema do Olimpo mesmo baixo a súa pucha de algodón.
Tivo duelos, amantes, débedas, foi alegre, leal, humano, bravo como don Quixote, obsceno como Sancho! Sempre estivo cos audaces, cos vencedores ás veces –nunca enlamou os vencidos!
Morreu sen saber que o seu París fora vendido, logo masacrado20. O seu cerebro apagouse mentres facían saltar o cerebro do pobo, mais se estivese alá, estou seguro de que non insultaría os feridos e os mortos sobre os que se chimpou o seu fillo21. Talvez, cun xesto por vez primeira severo e triste, renegaría, repudiando ese sangue que lanzaba para atrás unha xeración e volvía ser o sangue do escravo vil, elixido polo plantador para torturar aos que intentaran liberarse.
Oh, ironía! Quen, por tanto, nesta apoteose, vai ofrecer a coroa e portar o loureiro?
Entre eses turiferarios vexo un que, ao día seguinte da gran derrota, se aproveitaba do que fora o camarada de tal fuxitivo para traizoalo –denunciándoo como vivo cando a policía cría que estaba morto, e que o rumor desta morte debía salvalo–, entregando o segredo da resurrección aos investigadores e aos verdugos, abandonando segredos de amizade, traficando con cartas íntimas como unha rapaza –e castigado, como unha rapaza, pola potencia e a esterilidade22.
Non nos demoraremos no desprezo cando estamos a falar dun grande indulxente e dun gran rideiro.
Talvez alguén fale para dicir algo e non para que o seu nome estea no cartel e a súa cabeza de anano por riba da multitude. Este poderá contar que Dumas debe a súa popularidade ao Popular, por «bon vivant» e aristócrata que fose.
Santo ceo, si! Fixo baixar a Historia do seu pedestal austero, colocou os príncipes e as princesas, os mariscais e os bispos en aventuras humildes e humanas. E fixo que as grandes cousas dos reinos as fixesen humildes xentes. Os bufóns e os peóns saídos de abaixo deron xaque mate ao rei e á raíña no xadrez da súa obra –esta obra alegre como unha imaxe de Épinal e vasta como un fresco do Vaticano.
Vestiu de honra e de finura, a plena luz do día, os labregos e os arrabaldeiros, mostrou seriamente, nos recantos escuros, xentes que non tiñan nin zapatos nin vestidos –quedando el en mangas de camisa, a caer dos capítulos, Hércules da fecundidade, bambula23 da gloria, Miguel Anxo do desleixado.
II
O BUSTO DO FILLO
Un infeliz.
Nesta cabeza de «xenízaro» está gravado o selo do fatalismo oriental. Podería soster no lombo un alguacil ou sangrar na cancela dunha mesquita. Tivo, con efecto, na súa vida horas lúgubres e minutos feroces.
De neno, sufría por ser bastardo. Émile de Girardin24 tiña raiba, el só melancolía: porque seu pai o amaba moito e era quen lle daba a la das súas greñas a remexer. Mais talvez isto son impresións de infancia que fixeron a súa crueldade ao facer o seu xenio e teríamos diante de nós un ofendido a compadecermos, se el mesmo soubese tamén compadecerse dos que tiñan o seu buraco no flanco. Só soubo ser avaro da súa piedade, duro cos mendigos, implacábel coas pobres xentes!
Encontreino, ao meu pesar, cando tivo a idade de home e, baixo súa pel cobreada de mestizo, a máscara pálida deste rapaz que, en L’affaire Clemenceau25, se chama André: vicioso, malvado, ben dotado por outra parte e do que eu me lembro a bañarse no torrente doce dunha hemorraxia –como me lembro do Sr. Dumas a chapuzar na hemorraxia de Satory26.
Non sei por que o vicio solitario que mata a este André me fai pensar no cancro de egoísmo que roe o cerebro poderoso –Charlot que se enfada, irmán de Charlot que se divirte27– facéndose lúgubre por só pensar en si mesmo, chegando case á loucura. O Sr. Dumas non tivo, durante dous anos, o pensamento en sono, senón en agonía?
É o que fai ter o medo de ficar sen nome, ou sen os cartos.
Mais que fúnebre é este solicitador de risos e como a súa máscara desentoa co seu papel neste fabricante de comedias!
Hai que ten compaixón polos enfermos. Mais úsase diante dos que morden aos seus veciños de accidente, na rúa, ou aos seus veciños de cama, no hospital; tamén diante dos que esconden baixo a súa almofada as laranxas que xa non queren, ou ofrécenas, entre dous estertores, a algún camarada cuxo labio está seco, mais escondendo o prezo nunha factura que se presentará ao infeliz despois da crise, ou á familia despois da morte.
O Sr. Dumas fixo usura coas laranxas toda a súa vida. Un día esqueceron darlle as grazas porque, nunha representación benéfica, cedera os seus dereitos de autor. Aproveitou a oportunidade e pegou no cristal da súa porta un cartel que denunciaba o feito, para servir de espantallo aos actores, grandes ou pequenos, que foran a pedirlle esmola. A Sra. Cheret28 sabe algunha cousa. Shylock afundiu até o cóbado as súas patas ganchudas nos petos da roupa da viúva e retirou a súa conta até o derradeiro denario, o millonario!
Estaríamos tentados de preguntar se, fóra das súas dores de neno, non ten, escondidas nun recanto, vergoñas de mocidade para ter un corazón tan porco.
A frase sobre as mulleres dos Comuneiros, das que nada quero dicir «por respecto ás mulleres que semellan canto están mortas»29, esta frase revela, quizais, a rabia dun remorso, unha baixa ingratitude cara a unha acredora de amor, unha débeda renegada –o Sr. Alexandre a tomar notas para escribir Señor Alphonse!
É como cando fala de Courbet, cando pregunta: «De que encaixe fabuloso dunha lesma e dun pavo real, de que antítese xenesíaca, de que goteo sebáceo puido orixinarse, por exemplo, esa cousa que se chama Gustave Coubert? Baixo que campá, coa axuda de que esterco, por medio de que mestura de viño, de cervexa, de mucosidade corrosiva e de edema flatulento puido crecer esa cabaza sonora e peluda, ese ventre estético, encarnación do Eu imbécil e impotente?».
Pois ben!, a avaricia e a cobiza do home autorízanme a supoñer que gustaría de que matasen ao artista.
Á espera, compracíase con lavar con ortigas a cara do prisioneiro mentres este tiña as mans atadas. E todo isto porque o pintor, máis astuto que Jacquet, non se deixara enganar –vinganza de tendeiro, desquite de chalán!
O Sr. Dumas eríxese en filósofo. Mais se colocase por un momento a súa cabeza mal curada, vería, a través do propio fume da batalla, que a guerra civil só foi a proba, con grande estrondo, do estado de desorde e de inxustiza que el sinalara, a golpes de teatro e de prefacio, nun teatro sen bandeiras.
Eran as fillas, as nais ou as irmás das súas heroínas que foran lanzadas, pola fatalidade do nacemento, a prodigalidade do pai, as mordeduras da fame, ao arroio ou á rúa. Mellor é a rúa e morrer –non sexa que ao ver o seu cadáver insultado tan covardemente, os propios vencedores teñan piedade dos mortos!
Eu téñoa pola que dorme no cemiterio de Neuilly. O Sr. Dumas ignora quizais que sei onde está a tumba, derradeiro asilo da «femia» que o puxo no mundo. Non cuspín sobre os ramos que recobren a tampa –aínda que sei que aquela da que nacín morreu ao escoitar no fondo da súa aldea o eco deste chamamento ao asasinato30.
(Le cri du peuple, 6 de novembro de 1883.)
A POESÍA POPULAR
Este é un vello camarada, un camarada dos grandes días. Era o tempo da Comuna, foi exiliado como Victor Hugo. Como Hugo tamén é poeta, mais poeta descoñecido, perdido na sombra.
Os seus versos non golpean sobre o escudo de Austerlitz ou dos coiraceiros de Waterloo. Non voan dun bater de ás sobre a montaña onde Olimpio soña e xeme. Non se empoleiran sobre as crinas dos cascos nin sobre a crista das nubes: fican na rúa, a rúa pobre.
Mais non sei se algún dos berros que lanza, desde algún recanto do camiño, este Xuvenal de arrabalde, non teñen unha elocuencia máis punzante e mesmo non dan unha emoción máis xusta que as máis admirábeis estrofas de Les chatiments.31
Certamente, non hai que comparar este soldado raso co tambor-maior da epopea. Mais sobre o terreo, un humilde infante que, agachado na herba, dispara certeiro vale máis que un tambor-maior que dispara demasiado alto.
Ademais, pola amplitude do seu xenio, Hugo está demasiado por enriba das multitudes para poder falarlle a todos os recantos do corazón.
É necesaria a voz dun irmán de traballo e sufrimento. Este do que falo traballou e sufriu. É polo que soubo pintar, cunha decaída simplicidade, a vida de mágoa e de labor.
É deste outro lado que agora é preciso xirar as súas olladas e o seu pensamento –do lado do grande exército anónimo que o capital acantoa na fame e na morte.
Abandonade os portadores de armadura e os condutores de tempestade: lambéronse demasiado as súas esporas! Falemos do taller e non do cuartel, non afaguemos a bocacha aínda fumegante dos canóns, mais acompañemos cos nosos clamores de piedade ou de cólera a aqueles que a máquina mutila, esfamea, esmaga –os que non poden xa gañar o seu pan porque o seu oficio se perdeu ou porque os achan vellos de máis cando piden, como unha esmola, o dereito de rebentar traballando!
Pottier32, meu vello amigo, es o Tirteo33 dunha batalla sen lóstregos que se libra entre os muros calcinados e negros da fábrica ou entre os tabiques de casas estragadas nas que o chumbo do lixo fai tantas vítimas como o chumbo do fusil!
Queda o poeta deste mundo que non fai peroratas e se cobre con farrapos, e abriches á miseria un horizonte e á poesía popular un campo novo.
Aquí está esta poesía, baixo a pucha do vagabundo que acabará na cadea, ou baixo o peiteado honesto da nai que xa non ten leite para alimentar o seu fillo: crime e miseria relaciónanse na fatalidade social. Berra aos felices! E lanza, como cartuchos, os teus versos desolados na blusa dos que, cansos de sufrir a inxustiza e o suplicio, son xentes a se rebelaren, porque teñen necesidade de que os animen e merecen ser saudados mentres combaten e antes de que morran!
(Le cri du peuple, 29 de novembro de 1883.)
NOTAS
1 Os «incríbeis» (incroyables) foi unha corrente de moda durante a Revolución francesa, caracterizada pola súa disipación e extravagancia durante o Directorio e como reacción ao Terror. Reacción que, tamén, era política: da aristocracia menor e da gran burguesía.
2 Por «charmant» (encantador).
3 Charles Monselet (1825-1888): xornalista da bohemia, dandi baudelerián, un dos primeiros críticos gastronómicos. A imaxe de «dúas gotas de café» áchase baixo a pluma do propio Baudelaire en La Fanfarlo (1847).
4 Colin: personaxe aldeán na ópera-cómica Jeannot et Colin.
5 Tipo de fermoso libro que leva o nome dun famoso impresor e libreiro holandés do século XVI.
6 Cabrion: personaxe chufeiro de Os misterios de París, de Eugène Sue.
7 Nome dado aos escritores mozos partidarios do romanticismo cara a 1830.
8 Alcide Dusolier (1825-1918): xornalista e crítico literario. Chamara a Baudelaire un «Boileau histérico» en 1864.
9 Siméon Pécontal (1802-1872): poeta, autor de odas e de sátiras.
10 Alcibíades (século V a. c.), mozo rico ateniense que cortou o rabo dun can magnífico que lle custara moi caro co único fin de manter a súa reputación.
11 É dicir, bordar en estilo precioso sobre o lixo –do nome de Scudéry.
12 Vallès respóndelle a unha das «Lettres françaises», que publicaba en Le Figaro Louis Ulbach co pseudónimo de Ferragus, tomado de Balzac.
13 Napoleón III, que publicara en 1865, sen asinar, unha Vie de César.
14 Os dous asasinos da Sr. Chabsière alegaran, como defensa, que o seu crime se inspirara no folletín de Jules Boubalert Le Fils du supplicié. O caso foi comentado por Vallès en L’Événement do 26 de febrero de 1866.
15 No século XIX só dous revolucionarios e un gran escritor atacaron implacabelmente a Victor Hugo, demostrando o que era: Paul Lafargue (A lenda de Victor Hugo) e Jules Vallès (recensión de «Les chansons de les rues et les bois» e «Hernani 67»), e Stendhal, en diversos artigos publicados en revistas inglesas e na súa correspondencia. Esquecendo Stendhal, digamos que, curiosamente, os dous revolucionarios defenderon a Musset: eis o que escribe Lafargue sobre este en A lenda de Victor Hugo: «Esta fraternidade choromiqueira de crocodilo [é dicir, V. H.] reprochou a un poeta que non se degradou nunca até beliscar a guitarra filantrópica, a Alfred Musset, enviar “ás vítimas de Xuño” o premio de 1300 francos que lle acababa de outorgar a Academia. L’Evénement do 23 de agosto comentaba así o acto: “Que nos sexa permitido facerlle observar ao Sr. Musset que a súa determinación non cumpre de maneira ningunha o fin do legado feito polo Sr. Conde de Latour-Landry. Era a un poeta pouco favorecido pola fortuna e non a unha obra patriótica a quen debía pertencer”», L’Événement era un xornal fundado por Victor Hugo e os seus satélites.
16 Louis Belmontet (1799-1879): versificador e deputado, chantre do Imperio, branco de toda a oposición republicana.
17 En febreiro de 1848, Lamartine era membro do Goberno provisional (cando o pobo parisiense se concentrou diante do Concello, portando a bandeira vermella, Lamartine fixo que cambiasen esta pola tricolor) logo da revolución dese mes, e xogou un papel maior á cabeza do país, mais oposto a calquera revolución social, tivo unha parte considerábel de culpa na degradación do clima político que desembocou nas matanzas de xuño, cando os obreiros se ergueron en armas. O 10 de decembro dese mesmo ano, presentouse a presidente da República fronte a Luís Napoleón Bonaparte, que foi elixido por maioría case total dos votos dos deputados, entre eles o de Victor Hugo. Lamartine só recibiu un número irrisorio de votos. Velaí o que escribiu Karl Marx en As loitas de clases en Francia: «O Goberno provisional que xurdiu das barricadas de Febreiro reflectía necesariamente os diversos partidos que compartían a vitoria. Non podía ser máis que un compromiso entre as diferentes clases que envorcaran o trono de Xullo, mais cuxos intereses se opuñan con hostilidade. Estaba composto maioritariamente por representantes da burguesía. A pequena burguesía republicana estaba representada por Ledru-Rollin e Flocon; a burguesía republicana polas xentes de Le National [xornal da oposición burguesa republicana], a oposición dinástica Crémieux, Dupont, de L’Eure, etc. A clase obreira só posuía dous representantes: Louis Blanc e Albert. Finalmente, Lamartine, a primeira vista, está no Goberno provisional sen ter ningún interese real, non representaba a ningunha clase determinada; era a propia revolución de Febreiro, o levantamento común coas súas ilusións, a súa poesía, o seu contido imaxinario e as súas frases. Mais no fondo, o portavoz da revolución de Febreiro, pola súa posición como polas súas opinións, pertencía á burguesía.»
18 Cita dun verso de Rolla (1833), un pouco cambiado: «Os cravos do Gólgota apenas te sosteñen!»
19 Vallès fala, sobre todo, de Musset poeta. Musset é grande como prosista: Confesións dun fillo do século, esa gran novela-autobiografía; e en teatro: Lorenzaccio, talvez a mellor obra teatral do século XIX francés. « […] Escrito baixo a dupla influencia de Shakespeare e Racine, o drama ten como protagonista a Lorenzo de Médicis, primo de Alexandre, duque de Florencia, depravado, cruel e bestial. Lorenzo é un carácter nobre, enérxico, un pouco exaltado, que quere, como Brutus, liberar a cidade do tirano […]. Malia a súa aparente covardía continúa co seu plano: asasinar a Alexandre e proclamar a República. É consumido por un ardente desprezo cara á humanidade; despreza o príncipe por libertino e sanguinario; despreza o pobo que atura tal tirano; despreza os republicanos que non teñen nin enerxía vital nin sentido político. O seu soño é expiar a súa vida de libertino e purificarse mediante unha gran acción: o asasinato do duque. Tira finalmente a súa máscara e golpea como un anxo exterminador. O pesimismo de Musset revélase no que segue: a cabeza de Lorenzo é posta a prezo e é un vulgar asasino quen lle dá norte. Os republicanos son demasiado covardes, o pobo caeu demasiado baixo para se aproveitar do asasinato do Duque: entregarase, atado de pés e mans, ao primeiro tirano que se presente. // No desprezo dos republicanos vemos o home da revolución de 1830, que loitou pola liberdade e a república, e que concluíu nunha nova forma de monarquía […]. O importante é a concepción teatral de Musset: o frenesí que anima e vivifica o drama é levado a fins verdadeiramente escénicos; a construcción é sólida, a inspiración variada mais sen desorde, hai riqueza de experiencia e sentido da vida, ideal firme pero non pedante, nitidez concreta dos tipos humanos, densidade e axilidade no diálogo, decorados evocadores: a gran obra [teatral] do romantismo francés», X. G. G., O teatro de Baudelaire. Proxectos, A Coruña, Biblioteca Arquivo Teatral Francisco Pillado, Universidade da Coruña, 2000, pp. 27-28.
20 Alexandre Dumas pai morreu en decembro de 1870, non coñeceu nin o resultado da guerra franco-alemá nin o esmagamento da Comuna.
21 Véxase, a continuación «O busto do fillo».
22 Segundo Roger Bellet na súa introdución a Jules Vallès, Littérature et Révolution, Paris, Éditeurs Français Réunis, 1969, pode tratarse de Émile Blaver, que conseguirá a expulsión de Vallès da Société des Gens de Lettres en 1874.
23 É dicir, tambor.
24 Émile de Girardin (1806-1881), xornalista fundador de La Presse, era o bastardo do conde de Girardin. Escribirá con Dumas fillo, fillo natural de Alexandre Dumas, unha peza de bulevar, Le supplice d’une femme.
25 Título dunha novela de Dumas fillo.
26 Campo, preto de Versalles, no que foron encerrados numerosos prisioneiros da Comuna. Moitos foron executados. Lissagaray, en Historia da Comuna, fala del como «O inferno á luz do día».
27 Alusión á novela contemporánea de Paul Bonnetain, Charlot s’amuse.
28 Célebre actriz do século XIX.
29 Cita exacta de Dumas fillo, que escribiu estas liñas, como as que seguen consagradas a Courbet, en xuño de 1871 (Unha carta sobre as cousa do día). Sobre o odio de Dumas fillo e outros escritores contra a Comuna e os seus homes e mulleres, cf. Paul Lidsky, Los escritores contra la Comuna, Barcelona, Los enemigos de Thiers editores, 2011: unha boa mostra da infamia burguesa.
30 A nai de Vallès morreu o 9 de marzo de 1872, na aldea de Farreyroles. Na última carta que recibira de seu fillo, a finais da Semana Sanguenta, puido ler: «Vou probabelmente morrer».
31 Libro de poemas de Victor Hugo.
32 Trátase de Eugène Pottier (1816-1887), obreiro, militante revolucionario e poeta, membro da Comuna, logo exiliado aos Estados Unidos até 1880: é o autor da letra d’A Internacional (conta a lenda que escribiu esta letra mentres se agachaba das tropas versallesas, que o procuraban para matalo, durante a Semana Sanguenta que seguiu á derrota da Comuna).
33 Poeta grego do século VII a. c., cuxos cantos estimulaban a enerxía guerreira dos espartanos.
You might also like
More from Críticas
ATIRAR UM OSSO À ESPERA de Rita Pitschieller Pupo | Luís Serguilha
ATIRAR UM OSSO À ESPERA de Rita Pitschieller Pupo, por Luís Serguilha
Sobre “Estado Demente Comrazão”, de Paulo Fernandes Mirás | Alfredo J. Ferreiro Salgueiro
Estado Demente Comrazão é um livro complicado. É por isso que não está na moda. Parabéns ao seu autor!
