Laurent Tailhade, o anarquista feroz
«O simbolismo […] tradúcese literalmente pola palabra Liberdade e, para os violentos, pola palabra Anarquía […] Poderá (e mesmo deberá) ser considerado por nós como o libre e persoal desenvolvemento da individuo estético na serie estética», escribía o hoxe case que esquecido Rémy de Goncourt en La Revue Blanche o mes de xuño de 1892. As relacións entre anarquía e simbolismo, como entre socialismo e simbolismo, foron múltiples. O simbolismo, contra o que poden imaxinar espíritos académicos ou literatos obreiristas reconvertidos ás novas técnicas literarias, non foi o produto dunha elite, dun grupo de amigos afastados da realidade política do seu país. Non imos, non podemos, aquí e agora analizar a situación social francesa de finais do século XIX, cando o anarquismo violento puña bombas e asasinaba á vez que a burguesía respondía con duras leis. Paul Adam, Saint-Pol-Roux, Laurent Tailhade, Félix Féneon, Gustave Kahn, Mallarmé, Laforgue, etcétera, etcétera, foron, non só poeticamente, senón socialmente (por así dicilo) precursores da postura surrealista. Porque o simbolismo non foi só un movemento artístico, senón como o Surrealismo, este trinta anos máis tarde, quixo ser o signo das relación fecundas que se instauran entre o universo e o home, entre o individuo e a sociedade. Que os simbolistas fosen máis «individualistas» que os surrealistas, que fosen anarquistas e non socialistas (ben que houbo simbolistas socialistas), hai que colocalo no haber (ou no debe) dos movementos sociais da época. A finais do século XIX, trinta anos despois da derrota violenta da Comuna parisiense, o movemento obreiro francés continuaba dividido en diversos partidos socialistas e un potente movemento anarquista. Mentres os diversos grupos socialistas, a reclamarse ou non do marxismo, discutían entre si sobre conceptos ou palabras, dando a impresión de ser, simplemente, grupos sectarios dun dogma único, os anarquistas entregáronse á acción… violenta. E mediante esta acción atraeron cara á si aos poetas, aos intelectuais simbolistas ou que transitaban polos seus arredores. Mesmo algún deles, Félix Féneon, por exemplo, chegou a colocar bombas. En 1925, dentro do movemento obreiro, despois do desprestixio en que caera o Partido socialista (SFIO) debido á unión sagrada de 1914, á debilidade crecente do anarquismo, dividido en diferentes seitas, das cales a máis potente era o anarco-sindicalismo, que coqueteou cos movementos de extrema dereita, os únicos que intentaban actuar, a pesar da súa mínima bagaxe, tanto en homes como en teoría, eran os militante do minúsculo Partido comunista francés, que, en realidade, baseaba o seu «prestixio» no prestixio da Revolución bolxevique. Aínda que en 1925 xa foran expulsados do Partido comunista francés homes como Boris Souvarine ou Maurice Heine (sobre este, véxase a serie de artigos publicados en Xalundes, talvez dos poucos militantes con capacidade teórica, sobre todo Heine, dentro das filas deste pequeno partido.
O Simbolismo foi un gran movemento artístico, sobre todo poético (unha das mellores introducións ao simbolismo é o «manual» de Anna Balakian O movemento simbolista, edición española, Madrid, Ediciones Guadarrama, 1969, libro hoxe só encontrábel na rede ou no Mercat de Sant Antoni de Barcelona, os domingos: neste lugar, a un euro o exemplar; pode tamén o lector recorrer ás páxinas que lle dedica Marcel Raymond nese gran libro titulado De Baudelaire ao surrealismo, México, FCE, 1960, diversas reedicións). Mais, maiormente, todos estes libros, que tan ben explican o simbolismo como movemento poético e artístico, libros aos que habería engadir outros moitos que non veñen ao caso, non falan, para nada, das relacións entre socialismo-anarquismo e simbolismo, estas relacións hai que atopalas, ou se atopan, en diversos traballos publicados en revistas de literatura (ou de historia) ou en libros que tratan, sobre todo, ou do movemento anarquista en Francia ou da literatura libertaria neste país, como se o tema non fose de interese. En fin, cousas dos departamentos de literatura das universidades.
Entre os «simbolistas» menores que máis se comprometeron co anarquismo, salienta o nome de Laurent Tailhade. Que era Laurent Tailhade?
Eu lin o seu nome por vez primeira alá polo ano 1973, cando nun permiso do servizo militar comprei, en Barcelona, La clé des champs, de André Breton (Union Générale d’Éditions, col. 10×18, 1973). Neste libro hai un artigo, «La claire Tour», que iniciou a colaboración do grupo surrealista de París co movemento libertario. Os surrealistas publicaban uns «Billets surréalistes» no órgano dos libertarios franceses, Le Libertaire. Breton neste artigo fai unha apoloxía do anarquismo (o que xa fixera en Arcane 17) e iniciábao desta maneira: «Onde o surrealismo se recoñeceu por primeira vez. Moito antes de se definir a si mesmo e cando non era aínda máis que asociación libre entre individuos que rexeitaban espontaneamente e en bloque as coaccións sociais e morais do seu tempo, foi no espello negro do anarquismo». E continuaba: «Entre o número de altos cumios nos que nos citabamos ao día seguinte da guerra de 1914, e cuxo poder de adhesión era a toda proba, contábase este fin da Ballade solness, de Laurent Tailhade:
Golpea os nosos corazóns que marchan esgazados
Anarquía! oh portadora de fachos!
Expulsa a noite! Esmaga a canalla!
E ergue cara ao ceo, aínda que sexa coas nosas tumbas,
A clara Torre que se alza sobre as vagas!
Pasaron anos até que volvín dar co nome de Tailhade, non lembro onde. Naquel libro, ou artigo, lin que fora condenado a un ano de prisión por pedir que se atentase contra o tsar Nicolás II de Rusia durante unha visita que este realizaba a Francia, en 1901. Mais foi só no 2001 cando dei case de fronte con Tailhade, no Diario de Jules Renard, de quen era amigo e coñecido. Renard fala en diversas ocasión de Tailhade («Papá coñece a Tolstoi como socialista e a Laurent Tailhade como dinamita»). Cando a condena deste, Renard, con outros amigos, recolleron sinaturas para protestaren pola condena. Un tal Alexandre Hepp, xornalista, non quixo asinar, e Renard engade: «Non asasina a protesta por Tailhade condenado a un ano de prisión por expresar un pensamento que temos todos nós». E xa, finalmente, puiden comprar un libro seu, Les commérages de Tybalt. Petites mémoires de la vie (1903-1913, a primeira edición de 1914, exemplar que pertencera ao matromoinio Daniel Devoto-María Beatriz del Valle-Inclán). E finalmente, en Gallica. pode o lector interesado, e que lea en francés, atopar case as súas obras completas.
Laurent Tailhade, segundo os seus, poucos, biógrafos, foi moitas cousas: un poeta belicoso, un fillo indigno, un marido veleidoso, un anarquista notorio, un duelista permanente, etc. Naceu en Tarbes, o mesmo lugar no estudará ao seu regreso a Francia Isidore Ducasse, o conde de Lautréamont, o 16 de abril de 1851. Seu pai era un severo maxistrado conservador, Félix Tailhade, e súa nai, Ernestine, unha profunda beata. Tailhade estudou inicialmente cos xesuítas, en Toulouse, logo nos liceos de Pau e Tarbes. Foi un alumno mediocre e só salienta gañando premios nos xogos florais de Toulouse. Despois de pasar, con moitas dificultades, o bacharel, apúntase á facultade de dereito da Universidade de Toulouse. Aquí coñecerá a dúas persoas que serán decisivas na súa vocación: René Toussaint, que fará carreira literaria co pseudónimo de René Maizeroy, mais que só pasará á posteridade porque a súa persoa inspirará o Duroy de Bel-Ami, de Guy de Maupassant, e o seu profesor, futuro ministro, Ernest Constans, que baixo a súa influencia se converterá en republicano. En 1878 vai por vez primeira a París e preséntanlle o poeta Théodore de Bainville. Tailhade, seica, empezou a soñar con facer carreira literaria. Ora, a familia non pensaba o mesmo.
Un ano despois, con grande satisfacción por parte da súa familia, xa que seguiu os seus consellos, Tailhade casa con Marie-Agathe de Gourcuff e instálase en Bagnères-de-Bigorre. En setembro dese ano nace o seu primeiro fillo, Léopold. Tailhade intenta seguir unha carreira literaria, mais estes acontecementos semellan marcar o fin dunha vida bohemia que só se iniciara. Seu fillo, porén, só vive cinco meses e Tailhade, quizais sentíndose liberado, fai aparecer en abril de 1880 o seu primeiro libro de versos: Le Jardins des Rêves, con prefacio de Th. De Bainville. No curso dunha segunda estadía en París, fai amizade con José María de Heredia e F. Coppée, poetas parnasianos.
Regresa, con todo, a Bagnères-de-Bigorre, mais o seu cerebro está cheo dos vapores da capital onde se iniciara na morfina. Faise monárquico e defende a Igrexa católica, asinando diversos panfletos rabiosos co pseudónimo de «Lorenzaccio», o heroe republicano da peza teatral homónima de Alfred de Musset. Contacta con poetas estranxeiros e franceses e publica unha plaqueta titulada simplemente Une dizaine de sonnets. Pero talvez o máis importante acontecemento da súa vida en 1882 será que libra o seu primeiro duelo cun dos responsábeis do Casino de Bagnères, casino no que Tailhade dilapida o herdo familiar. A muller, superada polos acontecementos, morre en xaneiro de 1883 e Tailhade, acabado o simulacro de vida burguesa, lisca para París, e coñece a Alphonse Allais, o grande humorista, Jean Moréas, Ernst Raynaud, o poeta comisario, etc. Na capital francesa frecuenta os cabarets poéticos, como Le chat noir, e os non tan poéticos, redobra a súa afección á morfina, e vai dun grupo ao outro, dos Zutistas aos Incoherentes, dos Viláns bos homes aos Vivos, etc., grupos bohemios, marxinais e que manteñen contactos, ás veces non moi marxinais, con grupos de criminais, proxenetas, ladróns, etc.
Tailhade instálase no hotel Foyot, hotel en que anos despois se instalará o grande escritor austríaco Joseph Roth, hotel que era o preferido, en París, do tamén austríaco Stefan Zweig, e frecuenta toda a bohemia literaria parisiense, e a todos os escritores que contan e que ou xa son simbolistas ou están a argallar o simbolismo ou están nas marxes e arredores do simbolismo: Mallarmé, Fénéon, Maurice Barrès, Verlaine, Moréas, Victor Margueritte. Os pais fican horrorizados e deciden pórse mans á obra. O pai deixa de lle enviar cartos e fórzao a regresar a Bagnères: xa lle teñen preparada unha nova esposa: Mélanie Maréjuols. O 2 de febreiro de 1886, a pobre Mélanie quere celebrar o matrimonio relixioso, Laurent ameázaa con pegarlle un tiro se vai á igrexa: o tempo pasado en París xa o convertera en anticlerical. Con todo, celébrase o matrimonio, que acabará nun divorcio pronunciado cinco anos máis tarde.
E regresa a París, onde frecuenta a Léon Bloy e intenta amores homosexuais. Distínguese por unha actividade incansábel de panfletario e conferenciante, multiplica os ataques e os escándalos. Cando en 1893 o anarquista Auguste Vaillant lance unha bomba na cámara de deputados, atentado no que houbo só feridos, porque Vaillant non puxo balas senón cravos na bomba (no entanto, foi condenado a morte e guillotinado), Tailhade fixo o seguinte comentario: «Que importan as vítimas se o xesto é fermoso!». A declaración armou un grande rebumbio na prensa. E o catro de abril do ano seguinte, unha bomba anarquista colocada na fiestra dun restaurante onde Tailhade estaba a xantar en compañía da súa compañeira-amante Julia Mialhe, féreo gravemente. A prensa conservadora fala entón dunha «bomba intelixente», e só dous homes o defenden: Léon Bloy e Sthéphane Mallarmé. (Segundo algúns estudosos, a bomba que feriu a Tailhade talvez a colocara o grande crítico –e inventor dos «micros-relatos» coas súas Nouvelles en trois lignes– Félix Fénéon; a norteamericana Joan U. Halperein, na súa biografía, Félix Fénéon, Gallimard, 1991, afírmao taxativamente.) De resultas do atentado perde un ollo e pasa seis semanas no hospital. Recuperado, comeza a pedir reparacións a todos os que o insultaron e envía as súas testemuñas a todas as redaccións da prensa parisiense para desafiar en duelo aos seus detractores. A actriz Sarah Bernhartd maniféstalle o seu apoio e a súa amizade contratándoo para que dea unha conferencia na última representación de Phèdre, de Racine, a actriz xudía representara con grande éxito no Théâtre de la Renaissance.
Cando estala o caso Dreyfus, Tailhade está entre os defensores do capitán xudeu e xa é un morfinómano total. A partir de 1895 alterna as curas de desintoxicación e os duelos, principalmente cos xornalistas antisemitas de L’Antijuif e de La Libre Parole, esta última convértese, con seu director ao fronte, Édouard Drumont, na súa besta negra. Ese mesmo ano, un xornalista desta última publicación féreo gravemente. En 1898, despois dun duelo con Maurice Barrès (líder intelectual dos anti-dreyfusards, perde case o uso dun brazo. O 15 de setembro de 1901, corenta e nove anos xustos antes da data pronunciábel do meu nacemento, publica en Le Libertaire «O triunfo da domesticidade», chamamento ao asasinato do tsar Nicolás II, como dixemos (damos a súa tradución) e é condenado a un ano de prisión. Tailhade acababa de casar con Eugénie Ponchon, vinte e dous anos máis nova que el, e quen lle dará unha filla.
O 15 de agosto de 1903 está a pasar as súas feiras na poboación bretoa de Camaret. É o día da Virxe, en Bretaña, como en Galicia, seica ese día é festa en case todos os lugares e, ademais, é o día da Bendición do Mar e dos Barcos, no canto de ser, estes bretóns, o día da Virxe do Carme. Ese día, nesa poboación, a procesión saíu da igrexa e vai até o porto, a lanzar ao mar coroas de flores ao tempo que o cura bendice as embarcacións. Tailhade está na fiestra do cuarto do seu hotel e, «ni corto ni perezoso», que diría un habitante de calquera das dúas Castelas, colle un ouriñal cheo lánzao sobre os procesionarios. Non pasa nada, mais tres días despois os habitantes do lugar diríxense ao hotel coa intención de lanzar o escritor ao mar: feito que impiden os xendarmes, quen o acompañan até os límites do lugar recomendándolle que non regrese. Tailhade toma a súa vinganza, en forma de escrito e publica en L’Assiette de beurre (é dicir, cortar o bacallau) un panfleto: O pobo negro, no que atacará sen piedade os bretóns e á súa cregaxe.
En 1905, comeza a se distanciar dos anarquistas e librepensadores e escribe verdadeiros libelos contra estes en Le Figaro, co pseudónimo de Azede. O ano seguinte, ao ver a súa sinatura, sen permiso, nun famoso cartel vermello (affiche rouge) que incitaba os soldados a matar aos seus oficiais envía cartas aos seus antigos inimigos É. Drumont e Aristide Bruant renegando das súas antigas ideas, e este publican a carta nun panfleto, sen permiso de Tailhade (daremos a súa tradución), mais cedo volve ao rego e torna a defender os anarquistas e librepensadores. Non obstante, esta denegación pública pasaralle contas durante o que lle queda de vida.
Publica diversos libros, colabora en diversas revistas: Akadémos, Je dis tout, viaxa a Bélxica como conferenciante e coñece ao gran pintor James Ensor, bátase en duelo con Gustave Téry, naquel momento antisemita (logo cambiaría para ben, sendo unha voz pacifista durante a primeira guerra mundial e o editor de Henri Barbusse): con cincuenta e cinco anos, chosco, manco e saturado de morfina, ten aínda forzas para vencer ao seu adversario no quinto asalto (o duelo era con florín). Catro días despois enfróntase, esta vez con pistola, cun xornalista, que axusta o seu tiro dúas veces, fallando: Tailhade, soberbio e desprezativo, non fai uso da súa arma. En 1914, á declaración de guerra, quere combater e preséntase voluntario seguindo o exemplo de Anatole France, ao tempo que continúa a reclamarse como pacifista e anarquista: outro dos seus actos que lle reprocharán; aínda que non llo reprocharán a Anatole France, por exemplo. En 1915 mantén contactos con Wilfred Owen, Richard Aldigton e mesmo Ezra Pound, que se interesan polas súas obras. En 1917 está en Niza, colabora en L’oeuvre, do seu antigo inimigo Téry, agora, como el, convertido en pacifista. Continúa a escribir contra o tsarismo, a favor da paz e saúda a Revolución Rusa.
Despois de sobrevivir a case corenta duelos, Laurent Tailhade, esgotado, debido a unha conxestión pulmonar, morrerá na cama o 1 de novembro de 1919: deixa á súa muller e a súa filla case na miseria, e só unha subscrición publica cuxo promotor foi o seu amigo Sacha Guitry, impediu que fose enterrado na fosa común: está soterrado no parisiense cemiterio de Montparnasse.
Á parte de poemas, narracións, «memorias», panfletos máis ou menos políticos, biografías, pezas teatrais, tradutor de Plauto, de Petronio e dalgúns escuros escritores alemáns, defensor de primeira hora do teatro de H. Ibsen, etcétera, Tailhade tamén é autor dun delicioso libro sobre o boxeo e a esgrima (L’escrime et la boxe), dun pequeno breviario sobre a larpeirada, e dun folleto, apenas cincuenta páxinas, que paga a pena aínda hoxe ler: La «Noire idole»: étude sur la morphinomanie. Digamos que como bo gascón, ou occitano, era un tolo das touradas o que, en última instancia, non o honra.
Se ben na actualidade, fóra de Francia e fóra do circuítos dos estudosos e eruditos, Tailhade é un completo descoñecido, no seu día foi, digamos, famoso en España, traducido sobre todo en La Revista Blanca, a revista teórica do anarquismo español dirixida por Federico Urales, o pai de Federica Montseny, e traducido, entre outros, polo dirixente anarquista Anselmo Lorenzo. Ademais, no seu volume Los Raros, Rubén Darío dedícalle un capítulo. Segundo o poeta nicaraguano o francés é un «rarísimo» e, «nin máis nin menos, un poeta», e os seus Vitraux «son comparábeis aos das antigas catedrais». Entre estes Vitraux, «un soneto litúrgico hay que no puedo menos que reproducir. Para el no habría traducción posible en verso castellano. Es este:
Dans le nimbe ajouré des vierges byzantines,
Sous l’auréole et la chasuble de drap d’or
Où s’irisent les clairs saphirs des Ladrador,
Je veux emprisonner vos grâces enfantines.
Vases myrrinhs! trépieds de Cumes ou d’Endor!
Maître-autel qu’ont fleuri les roses de matines!
Coupe lustrale des ivresses libertines,
Vos yeux sont un ciel ou le désir s’endort.
Des lis! des lis! des lis! Oh! pâleurs inhumaines!
Lin des etoles, choeur des froids catéchumènes!
Inviolable hostie oferte à nos espoirs!
Mon amour devant toi se prosterne et t’admire,
Et s’exhale, avec la vapeur des encensoirs,
Dans un parfum de nard, de cinamme et de myrrhe!»
(corriximos os erros de transcrición aparecidos na edición de Los Raros das Obras Completas de Darío, volume I, Editorial Mundo Latino, Madrid, 1918. Erros que poden ser, moi ben, de imprenta ou de correccións realizadas na imprenta sen consultar o autor). Como somos moitísimo menos que Darío, deixamos o soneto en francés e que cada lector, como poida, o traduza á súa maneira.
Finalmente, Ruben Darío, lembra ao lector que Tailhade é anarquista, que foi ferido un atentado, que se burla, cun ton bufonesco dos seus contemporáneos, “ya despelleja a Peladan,
… É Peladan, Matador de Moscas…
Cando Peladan peinado de fideos…
ya pone en berlina a Loti, ou a Bonnetain, o a Barrès, o a Jean Moréas; ya la emprende con el senador Bérenguer, de pudorosísima memoria; ya toma como blanco al burgués y alaba la terrible locura de Ravachol o de Vaillant». E acaba o seu retrato de Tailhade cos estas palabras: «Fue uno de los primeros iniciadores del simbolismo. Vive en su sueño. Es raro, rarísimo. ¡Un poeta!»
TEXTOS DE LAURENT TAILHADE
A PASCUA SOCIALISTA
de
Émile Veyrin
Antes fame de pan que sede de sangue.
SHAKESPEARE (Xulio César).
Pollio et incipient magni procedere menses!
VIRXILIO.
A característica do mundo contemporáneo, da sociedade burguesa, capitalista e ben pensante, é o odio ao pobre, a execración do indixente.
Coa rapidez dunha peste e a ferocidade dun tic, este horror pola miseria maniféstase nos actos máis ínfimos, no menor xesto dos civilizados. Pola doutrina dos seus leguleios (chats-fourrés), pola inclemencia dos seus xuíces, pola ferocidade dos seus madeiros (argousins), o terceiro Estado, propietario e financeiro, ensina ao infeliz que se obstina no desexo de vivir que crime é existir cando non se teñen cartos.
Os satisfeitos, os cheos, aborrecen tan imperiosamente os famélicos, teñen tanto pavor dos pobres, que inventaron a filantropía, a economía política, os asilos para indixentes, os albergues, as oficinas de beneficencia, todos os ergástulos e as leprosarías nos que, mediante unha prebenda infamante e irrisoria, un anaco de pan condimentado con aldraxes, o mendigo sofre as atrocidades multiformes do cura, do doutrinario e do chupatintas.
Caridades confesionais, esmolas laicas, munificencias privadas, todos os favores do rico egoísta serven.
Que a espórtula se entregue nunha tarxeta de confesión, nunha tarxeta de elector ou en submisións de escravo, só é un reclamo, un enxeño usureiro, un instrumento de poder, a realización da explotación do desherdado polos felices.
E non é a forma menos agradábel deste duelo desigual as vantaxes tiradas por toda clase de homes de letras: cronistas, poetas, dramaturgos, sen contarmos os vaudevilistas innumerábeis que, a exemplo de Jehan Rictus, escollen a súa comida no regato argótico e, farrapos roubados na Corte dos Milagres, fanse un abrigo á medida dos seus soños: dobrado de seda e enormemente ridículo. Émile Veyrin, do que ides escoitar, dentro de pouco, A Pascua socialista, non é destes larpeiros desapiadados e lacrimóxenos. Se roza as dores dos famélicos, é para lles dar o bálsamo dunha compaixón intelixente, viril e desinteresada, para mostrar a súa esperanza na alba de días mellores e de ceos máis clementes.
Para el existen o ben e o mal. Se lle é difícil elevarse até a comprensión hegeliana do único Devir, da Nada en que, por un día, se instalan, como vans decorados, as nosas paixóns e os nosos soños, cando menos, o seu xeneroso amor cara aos que Dostoievski denomina Humillados e ofendidos, a nobre crenza na bondade dos homes, presta á súa obra un encanto indiscutíbel de candor xeneroso, de compaixón e de bondade.
*
* *
Que é, xa que logo, esta Pascua socialista, cuxo título esta formado por dous vocábulos que deberían, semella, como dicía Xoán-Bautista «ouvear de medo ao se veren axuntados»? Porque a Pascua, a Pascua, cerimonia litúrxica e idealista, tan vella como a humanidade, fornece os seus ritos aos ágapes materiais do socialismo –comungando, cun pan uniforme, os apetitos sentados á mesa?
Non é un anacronismo infantil do autor situar semellante cartel no frontispicio dun drama de tendencias ultramodernas, cuxo principal obxectivo é dar aos espectadores reunidos graves ensinos, grandes e serias leccións?
Non vos enganedes: é precisamente a causa da modernidade profunda, esencial da súa obra que o Sr. Veyrin fixo ben en vinculala ás confarreatios antigas en que, baixo o manto dos Misterios, o home dos antigos días repartía cos seus iguais o pan da fraternidade, distribuíalles o viño das enerxías sociais.
En todas as relixións, baixo todos os climas, en todos os lugares en que se chantou a tenda precaria das tribos errantes, en que se ergueron as arquitecturas ciclópeas das cidades ancestrais, o rito esencial da comida en común aparece ao mesmo tempo que o culto dos mortos e combínase con el. Desde o momento en que os límites da cidade, os límites temíbeis son colocados, elévase un altar no pomaerium onde coce a comida sagrada compartida entre os vivos e os manes dos devanceiros.
É a universal eucaristía, cuxa hostia, alternativamente efectiva ou simbólica, infunde a cada un dos participantes algo da súa virtude.
Ás veces é a antropoloxía ritual tan exactamente descrita por André Lefèvre no seu fermoso libro Religions. Neste caso, o home aprópiase os méritos do sacrificado: inimigo, parente ou vítima propiciatoria. A forza do xefe indio revive no guerreiro que lle arrancou o coiro cabeludo; o sangue das virxes ou dos nenos calma a sede devoradora de Moloch e, desencadeando os alentos propicios, a morte de Ifixenia guía cara a Ilión as trirremes aqueas.
Outras a teofaxia. O fiel absorbe o divino que se reabsorbe nel. O Universo dáse ao individuo baixo as formas máis variadas: soma do hindú, homa do Persa, fariña perfumada de menta nos oficios eleusianos de Dionisio e de Deméter.
Canto mais se entrega o sacerdote á teopsia, mais medra nel o mérito; se ben os oficiantes de Zoroastro, segundo James Darmesteter, mostrábanse chispos a maior parte do tempo, o zume de asclepia aceda ten (mesmo bendicido) os inconvenientes do viño de Surennes ou de Argenteuil.
II
Quen son, no momento actual, os comensais que o Sr. Émile Veyrin fai participar na Cea de independencia e misericordia!
Onde apaña os socialistas efectivos que, de pé baixo a luz nova, entoarán o himno do perdón final? En que decorado fará proferir a absolución humanitaria, esta palabra dos albixenses que, desde a súa fogueira, Jean Huss legaba ao mundo como un testamento supremo de esperanza, de felicidade e de liberdade; esta palabra da que todos os nosos mártires,os de Chicago, os de Montjuic, os de París saudaban a luz a vir e que o sublime Angiolillo (1) presentaba nas cancións de Xerminal: A copa para o pobo!
Será nunha fábrica, terreo do combate económico, da loita cotiá e sen piedade entre os patróns e os asalariados. Para anunciar a boa nova, este evanxeo de dozura no que semella acreditar, Veyrin non escollerá sabios ou profetas: «Dii majorem gentium»; un Saint Simon, por exemplo, espírito absoluto e utópico, profeta iniciador que, do que imperioso antepasado, amigo de Fénélon e do «partido dos santos», tirou unha alma tan autoritaria como mística, facendo da ciencia unha relixión, soñando en conciliar o espírito e a materia e presidindo a rehabilitación da carnes. Fourier, unha especie de Platón confuso e tatexo, poeta á súa maneira, anunciador da harmonía futura, consagrando verbosos ditirambos para lexitimar as paixóns.
Augusto Comte, admirábel organizador cuxo xenio –orde e razón– inventa a xerarquía das ciencias, promulgando esta verdade, que todas as ciencias no seu conxunto forman unha arte: A ARTE SOCIAL.
Moi por baixo destes Olimpos, nós, como Ciclopes inválidos e robustos, golpeamos un duro metal nos nosos laboratorios. Velaí porque Veyrin localizou a súa peza na cuestión obreira, instaurou nunha fábrica o seu socialismo doce, que non vai máis alá do reparto de beneficios.
Tres protagonistas ocupan, por si sós, o drama de Veyrin: o Bo Patron, o Mal Patrón e a Exeria consoladora do Xusto descoñecido.
Gilbert Lemmonier, unha especie de Gréhoire Werlé (2), menos escrupuloso e neurótico que o heroe de Ibsen, arruínase para asegurar o traballo aos seus obreiros durante unha longa crise e compartir a súa fortuna con Micheline Mermet, filla natural do seu defunto pai. Ironía das cousas! Rousselot, o fabricante desapiadado, cristián feroz e candidato obsequioso, a cabalo sobre o código e relucente a fin de mes, precipita no abismo a esta familia, exemplo de todas as virtudes.
Mais, por un beneficioso xiro, os obreiros salvaran a gloria do patrón amado. Grazas ao capital, xenerosamente abandonado por Micheline, retomarán pola súa conta as obras do seu predecesor. Este, acusado polos seus inimigos de bancarrota fraudulenta, só abandonará a infamante prisión para manifestar a loanza e caer morto ao pé da estatua erguida á súa honra pola gratitude pública. Veyrin expurgou moi xustamente este final optimista. Non é necesario que os exploradores da humanidade sexan recompensados en vida. Ademais do esforzo –diante dun éxito temporal– perdería a súa beleza, a envexa preserva coidadosamente de aureola a calquera sospeitoso de dominar sobre o común. Cando Firdouzi recibe o ouro de Mahmoud, xa se formou o seu convoi fúnebre.
Convén resignarse ao plano do mundo, á paixón do Xusto, sen apoteose nin resurrección. Os deuses obscenos e tráxicos de Oriente: Tamuz, Adonis, Zagreus –os outros morren o venres para renacer o domingo. A semana santa das Bacantes acaba nun arrebato de xúbilo luxurioso que, no Tmolos agudo, fai brincar como un rabaño de lobas en celo a bacante desencadeada.
Non acontece así no noso Occidente traballador e sobrio.
O Cáucaso de Prometeu ou a fogueira de Hércules: dores inxustas, afrontas inmerecidas e o covarde ladrido da multitude servil, que os benfeitores do mundo non esperan outro aluguer. «O xustiza, o miña nai, proclama o Titán pegado á súa rocha, é por amar os Efémeros que sufro así!».
Sempre ingratos e máis ineptos aínda, os homes lapidarán a quen os serve e os dirixe. Profeta, xusticeiro, vidente, son para sempre o escándalo e a execración do Universo.
Máis tarde, cando os ósos do mártir se volvan poeira, cando a noite se faga sobre todos os que o amaron, o seu nome converterase no faro da humanidade e as razas, piadosamente, pasaranse, de man en man, o facho de Prometeu.
III
O socialismo santo do Sr. Veyrin promete ás xeracións futuras ríos de leite e de mel, un Eldorado florido de accións virtuosas, de palabras condescendentes: mais non vexades aquí máis que un soño de poeta, o xogo de espírito dunha alma tenra, inclinada ás suaves utopías.
En realidade, o advento do socialismo será a tiranía máis abominábel que martirizará para sempre, en beneficio da especie, ao individuo. A cantidade de despotismo contido nos diversas sistemas preconizados polos mestres do socialismo tanto franceses como estranxeiros, supera en moito o que ousarán os déspotas máis negros. «Toda protección –di Clémence Royer– é unha opresión». Palabra que, desde os tempos afastados da historia até o minuto presente, se realiza, día a día, coa precisión dun fenómeno cósmico. Platon, o primeiro dos socialistas, inimigo das institucións libres de Atenas, querido polos máis innobres tiranos de Sicilia, propón o réxime de castas, a censura literaria e filosófica. Tomás Moro, o bo apóstolo, o bispo de Utopía, comeza por perseguir os heréticos. Campanella, inspirador de Richelieu, fundador dos Xacobinos de París, dá, para coroamento da súa Cidade do sol, no Club de Robespierre, tan semellantes son a mentalidade dos Xacobinos e a dos dominicos. Auguste Comte aproba o golpe de Estado do 2 de decembro (3), adula ao emperador de Rusia, Nicolás, como o faría un simple almirante da nosa fermosa Francia. Escribe ao xeneral dos Xesuítas para lle rogar que propague as súas doutrinas.
Se tal foi a vesania destes grandes homes, cal non será a aberración dos epígonos que concilian a filantrópica apatía dos burgueses coa intolerancia reximental dos obreiros? – «Xesús, di Ernest Renan, que tiña as súas horas de parvada e de esnobismo, Xesús, como todo as persoas distinguidas (!) amaba o pobo». Este foi un erro, sen dúbida, porque non é necesario amar o pobo en tanto que plebe; hai que instruílo, liberalo, promovelo a esa aristocracia libre e suficiente, darlle o xogo harmónico dos instintos e das facultades. «Non se trata de apoderarse do Estado para reformar a sociedade, senón de reformar a sociedade para destruír o Estado». Estas palabras de Proudhon condensan plenamente a doutrina anarquista. Resumen a lei destes espíritos lóxicos e independentes que non se deteñen a medio camiño na vía das reformas, e que saben que, para sementaren os campos do futuro, é necesario antes purgalos dos antigos escombros, do infame cascote autoritario: familia, nación, dogmas e propiedade.
O mal social só pide xa un cirurxián. A medicina, desde hai moito tempo, é impotente e os ungüentos colectivistas son tan inútiles como o estupefaciente parlamentario. O rico, inaccesíbel á piedade, só ten bágoas para as dores teatrais, abxectas e convencionais. Calquera reconciliación co burgués é imposíbel, calquera enxerto inútil nesta póla cariada da árbore humana.
Por outra parte, o socialismo, comparábel a unha máscara teatral, a eses ouropeis de aluguer que asumen, como diversión, os gordiños de tenda, empresta o seu capuchón e o seu falso nariz a todos os ambiciosos. O segundo Bonaparte, antes de converterse en Napoleón o Pequeno, escribía folletos sobre a extinción do pauperismo, interesándose nos obreiros máis ou menos da mesma maneira que os estafadores dos Círculos católicos ou da Usine de Notre-Dame. Socialista, o conde de Mun, ese Joseph de Maistre de dormitorio colectivo; socialista, o Sr. Harmel, sancristán patentado da reacción clerical; socialista, Rochefort, o pallaso reumático, e Barrès, o xílgaro, e Drumot, o asasino de pacotilla, todas xentes que aman o pobre á maneira en que as mandas caníbales aman os seus prisioneiros.
Abafado polos anos, cargado de ciencias inútiles, saturado de rancores e de amarguras, cando o doutor Fausto comprendeu a inanidade da metafísica e da relixión; cando as orellas de burro do teólogo lle pesaron na cabeza canosa, para desertar do laboratorio poeirento e dos in-folios balorecidos e os esqueletos retranqueiros tirou a cristalaría do seu cortello e, nunha alba de abril, ollou o camiño polo que pasaba Margarita. E velaí que en todos os lugares, nos campanarios romanos e as torres góticas, as campás renacentes puxéronse a cantar o Aleluia de Pascua, nas vésperas da primavera. O ceo era azul, verde a terra. Unha alegría subía dos ligustros en flor, un desexo incoercíbel de vivir e de esperar. Entón, tremendo de alegría, o vello Fausto evocou a Satán, amo da razón e da voluptuosidade. A Dama de Venusberg e o Arqueiro radiante de Delfos, abandonando os domicilios subterráneos, foron na súa axuda. Nunha vaga de mocidade, de orgullo e de beixos, purificaron o vello rescatado para sempre da vergonza cristiá e da noite medieval. Fausto, rompendo o dogma de cadeas infames, volveu encontrar a súa consciencia e recoñeceu os Deuses. Diante da mesa ofrecida, gustou dos froitos deleitábeis da vida, primicias dun novo amor e dun segundo abril.
*
* *
Como el, desde hai vinte séculos, o pobo se anemia nas tebras, na «gehena» sacerdotal, nas prisións civís; desde hai vinte séculos, Jacques Bonhomme tende o lombo aos monstruosos despezadores. Doutores, soldados, ricos hipócritas e potentes desvergonzados dispútanse o máis vivo da súa alma, o máis robusto da súa carne. O crego lambido cruza a súa espada espiritual coa baioneta pretoriana, e todo este despregue de horrores só aspira a protexer as caixas fortes. O polbo capitalista, a loba clerical, nunca tranquilos, rodan sempre á procura de cartos e de dominio. Reis pola escola e pola forza brutal, amos de todas as prostitucións, desde o cuartel até o lupanar pasando pola escola congregacional, impoñen ao infeliz os vestidos da vergonza, as libreas da miseria, da roupa de raso pedregoso á casaca vermella do soldado. Porque queren ouro, e cébanse, pedindo de novo e aínda máis e van por todas a parte procurando a súa presa, até nas entrañas palpitantes do xénero humano. Non obstante, a catividade toca ao seu fin e a coresma vai rematar. Que os homes se ergan, que golpeen, sen cólera nin piedade nos deuses hipócritas, os amos implacábeis, arrastrando ás xemonias o estandarte das nacións e o lábaro dos cultos. As campás primaverais soarán diante deles, non para unha festa litúrxica, non para a gloria das supersticións abolidas. Mais, de campanarios e campanarios espertará o O filii das Cidades libres, das razas fortes e sen deuses, proclamando nas encrucilladas do mundo un abril eterno, esta Pascua feliz dos homes xustos e reconciliados, este banquete da Independencia e da Alegría.
Laurent Tailhade
Conferencia pronunciada no Nouveau-Théâtre o 15 de abril de 1899.
NOTAS
(1) O anarquista italiano que asasinou a Antonio Cánovas del Castillo.
(2) Personaxe do drama de Ibsen O pato salvaxe.
(3) Golpe de Estado de Louis Napoleón Bonaparte que acabou coas liberdades e instaurará, dous anos despois, o Imperio.
NOTA DE PALAVRA COMUM: a fotografia que acompanha o texto provém da Wikipédia.
You might also like
More from Críticas
Sobre “Estado Demente Comrazão”, de Paulo Fernandes Mirás | Alfredo J. Ferreiro Salgueiro
Estado Demente Comrazão é um livro complicado. É por isso que não está na moda. Parabéns ao seu autor!
O tempo das “Não-Coisas”. E o uso excessivo das redes sociais segundo Byung-Chul Han
"O que há nas coisas: esse é o verdadeiro mistério" Jacques Lacan Agarramos o smartphone, verificamos as notificações do Instagram, do Facebook, …
