Se mal non lembro foi unha tarde de abril de 1988. Tras moitos ensaios e risos nerviosos, chamamos ao 981 583 485: “Ola, somos un grupo de rapazas do Colexio Universitario da Coruña que estamos a facer un traballo sobre o movemento galeguista durante o franquismo. Estamos a facer entrevistas a diversos persoeiros que tivesen vivido esa época. Importaríalle respondernos unhas preguntas?” O teléfono correspondía á casa de Ramon Piñeiro e naquel momento pouco sospeitababamos os cinco todas as veces que nos acabariamos vendo.
Piñeiro levounos da man até unha boa parte das persoas que tiñamos en mente entrevistar, e indicounos a mellor maneira de contactar con outras que agora non veñen ao caso. Así coñecemos e falamos devagar con Paco del Riego, Antón Fraguas, García Sabell, Marino Dónega e Franco Grande. En ningún momento pensamos daquela en entrevistar a Carlos Casares, mais o día en que o noso encontro case semanal chegaba á Transición atopámolo por sorpresa convidado á tertulia. Fiquei impresionada por aquel home que non trataba o seu mestre como un vello nin a nós como cativas, e que desfrutaba abertamente coa paciencia e a meticulosidade con que Ramón nos relataba os últimos cincuenta anos da historia de Galiza alternando, coa arte dun cronista, os grandes acontecimentos coa súa experiencia directa.
Ao rematarmos de redactar o traballo, en mostra de gratitude e, como máis tarde sentimos, de grande ousadía pola nosa parte, visitamos máis unha vez a Ramón para entregarlle unha copia dos cincuenta folios en que resumiramos a historia recente dun pequeno país, mais unha foto nosa con el asinada polas súas “netas”. El correspondeunos con enorme afecto convidándonos a xantar no Don Gaiferos ―onde traguei enteiro e sen perder a compostura un bo anaco de manteiga que tomei por queixo― e unha chea de libros de Galaxia que acababa de mercar, creo que en Couceiro, para nós. Entre os que eu recibín, e direi que eran todos distintos para que tivésemos oportunidade de ler máis ―agás un dicionario de galego que recibimos as catro― o primeiro que lin foi Os escuros soños de Clío. Foi a primeira obra que lin dun escritor coñecido e, despois de tanta entrevista a xente importante, ese feito semellaba concederme algún tipo de importancia a min tamén.
A historia do xudeu errante conmoveu profundamente os meus dezaoito anos e aínda hoxe en día, despois de ter voltado a ela cada vez que teño a sensación de que se dilúe no meu imaxinario, non deixo de sentila como unha das pezas clave da miña aprendizaxe sobre o que é a vida.
Meses despois de rematada a nosa aventura soubemos que ambos os dous asistirían á inauguración dunha exposición na Coruña e alí aparecemos. Levei o meu exemplar e pedinlle que mo asinase: “Para Tati, neta de Ramón, polo tanto amiga miña”. E un pequeno deseño dunha flor. E así foi.
Nos anos posteriores seguimos frecuentando a casa de Ramón. Vivimos a morte de Isabel e aí descubrín que con total certeza el era o propio xudeu errante. Despois veu a enfermidade de Ramón e vin por primeira vez o veu da preocupación na sempre afábel expresión de Carlos, que se converteu en profunda tristeza cando este morreu. Até aquel momento non teño lembranza de que tivese morto alguén que eu quixese e con certa sorpresa estourei a chorar desconsoladamente até que, do mesmo modo en que comezara, parei.
Asistimos ás varias conferencias que deu Carlos na Coruña ao longo dos 90. Lembro en particular a súa arte para facer grandes as historias máis pequenas. Carlos operaba como un gran amplificador do cotián, don que, me parece, só reciben aqueles cun nivel de comprensión da existencia moi superior ao da maioría da xente.
A última vez que nos vimos foi por conta dun favor que lle pedín. No verán de 1999 andaba eu a traballar como tradutora de guións para Ángel de la Cruz cando este me comentou que estaba interesado en adaptar un conto de Torrente. Sabía que Torrente pasaba os veráns en Baiona e que Carlos era un dos seus contertulios habituais desde había moitos anos, así que o chamei para preguntarlle se era posíbel que nolo presentase. Dixo que había de consultalo coa súa muller porque o seu estado de saúde era moi delicado. Nun par de días daríame unha resposta. O si chegou mesmo antes do esperado e, malia que se nos avariou o carro no camiño de volta, pasamos unha tarde inesquecíbel na Romana. Mais isto é xa outra historia.
Hai cinco anos morreu un amigo que desfrutaba tanto percorrendo Europa nun Panda como saboreando un xeado de chocolate; un home faladeiro que, sen palabras, convencera unha sueca que acababa de coñecer para trocar un billete de volta por un de ida. Dáme medo a morte, si, a morte, non só a dor, talvez porque aínda non a comprendo. Mais cando lembro até que estremo el estaba entregado á vida, só podo pensar que iso é algo que unicamente pode facer quen antes se entregou á morte da mesma maneira. Os demais temos a responsabilidade de contribuír a conservar as persoas como Carlos na memoria colectiva, para os que veñan atrás de nós poderen seguir aprendendo grandes cousas das súas pequenas historias.
[Sumámonos así á homenaxe de Carlos Casares no quinto aniversario do seu pasamento, promovida por Marcos Valcárcel]
More from Criação
13ª Raias Poéticas ~ Afluentes Ibero-Afro-Americanos de Arte e Pensamento
13ª Raias Poéticas ~ Afluentes Ibero-Afro-Americanos de Arte e Pensamento
MEDRE O MAR! – Homenaxe a Bernardino Graña | Alfredo J. Ferreiro
Ao Bernardino Graña Se o poeta cando dorme, soña, cando acorda navega polo mundo que soñou. O poeta é un capitán …
