Pepito “O peinado”
Por volta dos anos 1870 na vila de Palavea -hoxe Concello da Coruña e antigamente Municipio de Elviña- vivía unha moza chamada Micaela Batán Vázquez. Era unha muller sen escola, como tantas da súa extracción social, que tiña conseguido un posto na fábrica de tabacos da Coruña. Camiñaba de luns a sábado seis quilómetros de ida e seis de volta, paciente e constantemente, para ao final do mes recibir un xornal e unha cantidade de tabaco coa que facía algún troco necesario. Era, na altura, unha situación económica nada desprezábel.
Micaela tiña un mozo a cumprir o servicio militar en África, do cal recibía cariñosas cartas coas que ambos pretendían vencer a distancia. Porén, a memoria periódica daquel soldadiño tristemente afastado en terra de mouros precisaba da axuda dun intérprete, dado que a cigarreira non sabía ler. Na vila de Palavea esta función cumpríaa habitualmente José Mancebo Catoira, por outro nome Pepito “O peinado”, de profesión “pendolista”, quen por regra se dedicaba á redacción de documentos e á asesoría epistolar dos que estaban faltos de instrución. Foi Pepito, nesta circunstancia, requirido para ler as cartas do soldado e redactar as respostas da Micaela unha e outra vez, até que o rapaz foi tomando conta do valor da súa traballadora aínda que iletrada veciña. Interesado máis e máis cada día por aproximarse a aquela muller que o destino lle poñía ao carón, dispúxose a asegurar estratexicamente a súa posición e comezou a distorsionar as mensaxes dela mostrando un progresivo desprezo nas cartas dirixidas ao mozo ausente. 
Finalmente, a batalla oculta chegou ao seu termo cunha definitiva detonación nunha carta versionada habilmente polo calígrafo; a cigarreira, sen ela mesma o saber, naquela carta comunicaba ao triste soldado: “Mais nada quero de ti. E como aparezas por aquí escánchote como a un xurelo”.
Non será preciso observar que faltaron máis cartas entre Palavea e o exército español en África, e que Pepito “O peinado” atopou a porta franca para conquistar o corazón de Micaela. Mais o sangue, como a auga das marés, non cesa de bater no cantil da carne até que xorde a espuma da vida. Así foi que na praia partillada por Micaela e Pepito o mar da paixón deitou un fillo, Manuel, que había de enfrontar a necesidade de traballo que seus pais, entre follas de tabaco e papel, nunca sufriran.
Manuel Mancebo Batán naceu en Palavea por volta de 1880 e casou con Elisa Paz García, de Monelos, daquela Municipio de Oza e non da Coruña, como na actualidade. Chegados catro fillos ao mundo, o matrimonio dispuxo a aventura do pai nos recursos migratorios, e o destino foi claro: La Habana, unha cidade en que os galegos tiñan progresado a principios do século XX como en poucos lugares do mundo. 
Se arredor de 1880 os galegos habaneros falaban de crear un “Ateneo Gallego”, sen dúbida seguindo os modelos das maiores cidades do país de orixe, a principios do século seguinte contaba o Centro Gallego de La Habana con dez mil asociados e un local social que resultaba ser en verdade un magnífico palacio no mellor espazo da cidade, onde os fillos dos emigrantes eran ensinados por competentes profesores; onde se celebraban espléndidas festas e grandiosos bailes para milleiros de persoas; con servizos de pasaxe para a repatriación daqueles paisanos máis morriñentos que precisaban dos aires patrios por prescición médica. O centro galego, como nos lembrou o escritor Xavier Alcalá, estaba tasado en 2.000.000 de pesetas e os seus ingresos anuais ascendían a 1.000.000 de pesetas, útiles para prestar multitude de servizos e conservar e aumentar a propiedade… Titularidade do Centro era tamén a Casa de Salud “La Benéfica”, que anos máis tarde albergaría o Palacio de la Cirugía, sen dúbida un dos servizos de atención médica máis adiantados do globo.
A este mundo industrializado e moderno chega Manuel, deixando atrás a Galiza que a duras penas abandonaba os lastros do Antigo Rexime. Deseguida arranxa traballo e se establece como operario da industria do calzado, co oficio de cortar as pezas de pel dos zapatos que viste por coleccións, a xogo cos traxes. É unha vida que lle permite mandar diñeiro durante uns dez anos, ao punto que consegue sufragar a construción da nova casa familiar en Monelos, no número 109. Da súa aventura cubana a familia conserva un baúl completamente forrado con billetes de lotería, case todos co número 17.168; no fondo obsérvase o recibo dunha póliza do Centro Galego de La Habana. En canto ás fotos que se conservan, os seus descendentes de hoxe unanimemente estiman que, a pesar do peso que a distancia da familia impuña, nas fotos de Manuel en Cuba se revela a luz de quen tiña abandonado a lama da súa terra para experimentar o que imaxinaba como un luminoso futuro.
Fotos de A. F. sobre obxectos da familia: Manuel Mancebo Batán (diante); o baúl de Manuel; detalle do baúl: póliza do Centro Gallego de La Habana; detalle do baúl: décimo de lotería.
[Este relato foi publicado por Alfredo Ferreiro na revista Gal(l)egos nº9, para a nova sección “Historias de Ultramar“.]
You might also like
More from Alfredo Ferreiro
Premios Xerais 2017: equipo de comunicación
Unha galería de fotos tiradas por Tiago Alves Costa & Alfredo Ferreiro, saíndo do porto de Cesantes (Redondela) e traballando …
O centro do mundo | Alfredo J. Ferreiro
Os tempos son duros, e as sensibilidades, inevitabelmente vanse mudando. Deste modo hai sucesos que antes, nun outro marco de …
