As sombras dan esplendor á fotografía. ZONA, o novo traballo de Nuno Moreira, vén sendo a precisión dun soño.
Lito Caramés
A fotografía, esa disciplina tan nova se se compara co debuxo ou coa pintura, xurdiu para copiar a realidade, para dar fe de fisionomías, paisaxes, estampas urbanas. Pero logo transcendeu o rol reprodutor e apostou pola creatividade, a imaxe descoñecida, o instante inmóbil; por buscar a novidade nos encadres, exposicións e velocidades. Fotografía é unha verba composta de dous vocábulos gregos e vén querendo significar: describir a luz. Comprende o espazo que cabe na cativa fiestra da máquina de retratar, o velado espazo onde as tebras esculpen volumes de luz sobre mármores de sombra.
As instantáneas de ZONA, o libro que vén de publicar Nuno Moreira (Lisboa, 1982) son imaxes en branco e negro. E tamén en 3D, polo efecto dese negro que dá volume, por esa luz enfocada en dermes e superficies que esculpe os sentidos. Cada fotografía de ZONA propende os interrogantes ocultos na luz, incrustados na escuridade. Imaxes creativas, inquietantes. Esta serie bebe da tradición retratística, occidental e oriental. Algunhas das instantáneas lembran os claroscuros de Hosoe, outro admirador de Antoni Gaudí. Desde a visión occidental as fotografías de ZONA están inzadas de baleiros. Non son tal. Moreira non sabe que é o horror vacui; pouco lle importa. Os pretendidos baleiros son escuridades que reflicten, espellos de alma para teimas, para incertezas.
A Moreira non lle pon medo a soidade dun corpo fronte á negritude. Tampouco teme a verdade que discorre polas veas da madeira que conforman unha mesa. Moreira limítase a angazar o karesansui con esmero e símbolos, con intención e método.
As instantáneas de ZONA son enigmáticas; regresan dunha noite antiga.
Rostros, silencio,
escuro que tanto di.
Clamor de vida.
Nuno Moreira. ZONA-12
Nuno Moreira. ZONA-08
ZONA, un libro de espazos para a intimidade
En ZONA (2015) Nuno Moreira enfía as nosas memorias, asalta as brasas que carrexamos de brinquedos infantís, de lecturas, de amores; golpea as nosas lembranzas con suxestivas imaxes de rexistros inconscientes, alí onde non temos defensas. Ao pé da madalena de Proust. ZONA baséase no espazo interior do autor, nas zonas mentais onde o subconsciente tropeza con simbolismos, con categorías estéticas. Por iso é unha obra de arte. ZONA é a precisión dun soño. Non é, por contra, un libro de historias a contar ao pé do lume nas morosas noites de inverno. O autor narra pensamentos, espazos que se reservan aos recunchos non visibles do cotián. Moreira bota man da imaxinación para elaborar un discurso coherente –enfiado coas hedonistas verbas de Peixoto–, que viaxa no transporte do voyeurismo e que ambiciona apelar á inventiva da persoa lectora e transportala ao país das palabras e da imaxe cinemática; a outra realidade que excede obxectos captados pola pequena fiestra da cámara. Outros mundos que se intúen polas voltas de altares ou lupanares. ZONA é, de momento, o último traballo de Nuno Moreira, continuación doutros anteriores como State of Mind (2010-2013).
As fotografías de ZONA mostran corpos, mobles, arquitectura espida –sempre interiores, sempre enmarcados no negro luminoso–, para en realidade confesar pesadelos, estados de ánimo que Nuno Moreira retén nas superficies físicas coas que tropeza a luz, coas que brincan as sombras. As súas estadías no Xapón aproxímano a manifestacións estéticas desa cultura oriental, pois o corpo das modelos que velan nas instantáneas conduce a escenas de teatro nô, o teatro clásico xaponés onde os actores non levan maquillaxe. As imaxes de ZONA tamén son iso: valentes; esencialismos.
ZONA é un libro de artista editado cun esmero especial. Sincero, sensual. O deseñador gráfico que é Nuno Moreira investiu moitos esforzos tamén na consecución do resultado final: o xogo de follas brancas e follas negras, distintos tipos de papel, a alternancia de fotografías e escritos de Peixoto nos tres idiomas, as cubertas grises de austeridade eremita. ZONA é un libro manual. Manual no sentido orixinario da verba: ten o tamaño dunha man estendida. Dicía Alberto Giacometti –o escultor que reducía as súas figuras á mínima expresión corporal– que desde tempos prehistóricos as pezas de arte eran manuais, pequenas, transportables. ZONA bebe da historia da arte, por iso ten o tamaño que ten. Un feixe de impresións máxicas.
Mans abertas, si,
aves de doce voar.
Andar de sombras.
Na súa formación Nuno Moreira casou co cinema. A sétima arte motiva a creación de Moreira en ZONA. A imaxe na que as tesoiras están a punto de seccionar a lingua leva de contado a Buñuel e as súas fantasías recollidas en O Can Andaluz; e a Man Ray no óvalo da face que se mostra/elide após dos carnosos labios. Noutros casos é unha lembranza, un decorado xeral que anima a imaxinar a Nuno con ollares reflexivos, ansias intimistas e mesmo inquietantes a modo dun Bergman. Contemplando unha e outra vez as fotografías de ZONA, repasando a serie de primeirísimos planos, de faces e paredes, de mesas lacadas, de obxectos cotiáns, ao final do percorrido queda un sabor oriental, aroma a sushi, textura de fideo de arroz; unha atmosfera interior, velada, que (salvando as cores) fai choscadelas co filme Fa yeung nin wa (Desexando amar, 2000), de Wong Kar-Wai.
As imaxes de ZONA esvaen o tempo.
Nuno Moreira. ZONA-04
Não sei se é sonho, se realidade / Se uma mistura de sonho e vida
Din os expertos que o ouro –mormente o pan de ouro– dá unha luminosidade soberbia, que potencia calquera espazo por pouca luz que ilumine un lugar. Os monxes bizantinos, antes de elaborar unha icona nova na que porían pan de ouro de fondo para informar de que a figura sacra que ían pintar residía noutra dimensión, pasaban un tempo de preparación con xexúns e dietas especiais, dispóndose para a comunicación cos seres sagrados.
Nuno Moreira instala nas fotografías de ZONA fondos negros. Potentes, lumínicos. Non se trata de negro negador. É negro resplandecente. Usa os negros nas súas fotografías como os monxes empregaban o pan de ouro. Nuno Moreira un asceta penitente, zen ou franciscano, na consecución da icona moderna que é a súa obra: a fotografía.
Coas instantáneas de ZONA estaría ben contento Junichirô Tanizaki, o escritor xaponés que dedicou ensaios a gabar a sombra. Alá polos anos 30 do pasado século, Tanizaki –xa daquela– laiábase da aposta que no seu país se estaba a facer polas tecnoloxías occidentais, mormente polo que máis deploraba: a iluminación eléctrica. A excesiva iluminación eléctrica. No seu libro Eloxio da sombra, Tanizaki fártase de enumerar os ámbitos da vida cotiá xaponesa onde a escasa iluminación proporciona misterio, atractivo, fantasía. A súa pluma poética canta as excelencias dun mosteiro preto de Kyoto, dun restaurante onde comer misho supón un acto de fe. Agora estaría encantado de coñecer un occidental, un portugués que vive no seu país e que aprecia as sombras, que interioriza o sabi, a fraxilidade, o efémero; a beleza de que nada é para sempre, nin perfecto.
Cada fotografía un ritual, un verso.
Sentidas costas,
brancura sobre negros.
Un crisantemo.
Hai moitas sombras en ZONA. Son sombras que acompañan a Nuno Moreira, que medran na mochila que –coma todos– carga o retratista consigo. Sombras que lle chegan desde os lenzos de Caravaggio –corpos brancos e fondos negros; tenebrismo–, desde as leccións de Rembrandt, desde os martirios de L’Espagnoletto. Hai sombras que estenden os seus mantos desde o Chiado e desde a Alfama, entre queixas de fado e peiteo de guitarra portuguesa, sombras nos ollares de quen senta na Brasileira e risca os máis saudosos versos: Nun meio-dia de fim de Primavera / tive un sonho como uma fotografia.
ZONA é o traballo dun artesán. Cómpre moito oficio para apostar pola escuridade, polas sombras, e non temer os espesos silencios que berran desde o fondo das luminosas negritudes que definen o delicado ollar do fotógrafo. Se non fose pedantería mesmo veñen ganas de emular a José Saramago e dicir de Nuno Moreira o que el dixo hai anos de Gonçalo Tavares (cando este último tiña a idade actual de Nuno): Não tem o direito de (fotografar) tão bem apenas aos 35 anos: dá vontade de lhe bater!
ZONA. Capa
Lito Caramés
You might also like
More from Crítica de arte
Suzanne Valadon, artista valente | Lito Caramés
Agora, no MNAC, pódese disfrutar da mostra Suzanne Valadon. Una epopeia moderna, unha antolóxica dedicada a esta artista que, contra …
“Veneradas e Temidas” ~ O poder feminino entre dualidades | Lito Caramés
Exposición Venerades i Temudes. El poder femení en l’art i les creences. Caixaforum. Divinas dualidades.
